Dr hab. KRZYSZTOF JASIECKI

Zróżnicowane podejścia do problematyki lobbingu znajdują pewne odzwierciedlenie terminologiczne. W literaturze amerykańskiej i anglosaskiej w powszechnym użyciu są terminy lobbying, lobbying industry, lobbies lub advocacy, podczas gdy w Europie kontynentalnej częściej występują określenia takie jak “grupy interesów”, “grupy nacisku” bądź “związki interesów”. Z kolei w Unii Europejskiej oficjalnie funkcjonuje termin “otwarty i strukturalny dialog ze specjalnymi grupami interesu”. Rozróżnia się także krajowe i międzynarodowe grupy nacisku, podobnie jak dystynkcja “dialogu społecznego” oraz “dialogu obywatelskiego” wskazuje na występowanie rozmaitych rodzajów grup nacisku.

Warto jednak zauważyć, że oprócz różnic i odmienności pomiędzy umiejscowieniem lobbingu w USA i Europie Zachodniej, występują także wyraźne elementy wspólne. W obydwu rejonach świata postępuje bowiem profesjonalizacja tego rodzaju działalności, której przejawem jest m.in. działanie wyspecjalizowanych firm i agencji ponadnarodwych, działających w różnych krajach świata. Powszechnie lobbing jest traktowany jako jedno z narzędzi promocji, podobnie jak marketing bądź public relations. Uznaje się go za odmianę konsultingu, doradztwa prawnego lub politycznego, który w zależności od swojej specyfiki jest również znany pod nazwą public affairs, government relations lub parliamentary relations.

Odmienne aspekty odrębności lobbingu w USA i Europie Zachodniej pokazują mierniki branżowe. W Stanach Zjednoczonych działalność tego rodzaju nabrała na tyle istotnego znaczenia biznesowego, że pojawił się termin “przemysł lobbystyczny” (lobbying industry). Główną miarą jego rozwoju są obroty firm świadczących tego rodzaju usługi. W USA są one szacowane na kilkanaście miliardów dolarów rocznie. W Europie Zachodniej sytuacja jest w tym zakresie bardziej zróżnicowana. W niektórych państwach, jak w Wielkiej Brytanii, obroty w tej branży są znaczące, chociaż ich skala jest niewielka w porównaniu z rynkiem amerykańskim (np. około 100 mln. funtów rocznie).

Równocześnie rozwój lobbingu wyraźnie został wzmocniony przez proces integracji europejskiej. Nastąpiła również modyfikacja jego wzorców, które przechodzą od oddziaływania za pośrednictwem krajowych struktur politycznych lub administracyjnych na poziom ponadnarodowy, instytucji UE. Zjawisko to jest określane jako ekspansja lobbingu “ogólnoeuropejskiego”, którego wyróżnikiem staje się rosnąca specjalizacja i profesjonalizacja. Trudno bowiem np. na poziomie Komisji Europejskiej, skuteczne wpływać na procesy decyzyjne w sposób amatorski. Tendencja ta znajduje odzwierciedlenie w wielkości zatrudnienia oraz ekspansji wyspecjalizowanych agencji, firm i działów organizacyjnych w przedsiębiorstwach, zwłaszcza w dużych korporacjach.

Centrami światowego lobbingu są Waszyngton i Bruksela. Szacuje się, że w Waszyngtonie liczba profesjonalnych lobbystów sięga 20 tysięcy osób. Natomiast w Brukseli działa 10 – 15 tys. osób zajmujących się zawodowo szeroko rozumianym lobbingiem europejskim. Są to urzędnicy w instytucjach UE, ambasadach i organizacjach międzynarodowych, przedstawiciele stowarzyszeń handlu i biznesu europejskiego, korporacji ponadnarodowych, związków zawodowych, stowarzyszeń społecznych, biur regionalnych, kancelarii prawniczych, agencji public relations, konsultanci polityczni etc. Skalę zjawiska obrazuje publikowany corocznie w Brukseli The European Public Affairs Directory, z podtytułem The comprehensive guide to opinion-formers in the capitol of Europe.

Ważnym społecznym miernikiem rozwoju branży jest wyodrębnienie profesjonalnych stowarzyszeń i organizacji. Ze względu na tradycję środowiskowej samoorganizacji, stowarzyszenia takie są szczególnie rozpowszechnione w kręgu kultury anglosaskiej. W USA ich przykładem jest m.in. American League of Lobbyist, a w Wielkiej Brytanii Association of Political Consultants i Public Relations Consultants Association. Podobne organizacje działają także w niektórych innych państwach Europy Zachodniej. We Francji powstało stowarzyszenie skupiające praktyków – Association Francaise de Conseils en Lobbying. W związku z rozwojem lobbingu ogólnoeuropejskiego, podobne organizacje zostały utworzone także na poziomie instytucji UE – Society of European Affairs Practitioners i Public Affairs Practitioners.

Wśród innych kryteriów istotna jest także obecność lobbingu w systemie edukacji. W USA lobbing znajduje się w programach studiów wyższych i w działalności szkoleniowej. W państwach anglosaskich problematyka ta umieszczana jest najczęściej w ramach modułów związanych z public relations. Wiedza i umiejętności tego typu są umieszczane także na studiach biznesowych, np. MBA. Zbliżone funkcje pełnią również przedmioty związane z komunikacją społeczną (communications management) i psychologią stosowaną ukierunkowaną na kształcenie praktycznych umiejętności wpływania na innych ludzi.

W Europie Zachodniej lobbing stanowi stosunkowo nowy przedmiot zainteresowań badawczych i dydaktyki. W niektórych krajach istnieją już jednak wyspecjalizowane placówki edukacyjne. W Wielkiej Brytanii są to m.in. European Centre for Public Affairs, w Templeton College w Oksfordzie, Institute of Public Relations i Chartered Institute of Marketing. We Francji zajęcia o tej problematyce prowadzone są m.in. przez CELSA na Sorbonie, a także IEP-Instytut Nauk Politycznych w Paryżu. W Belgii znanymi ośrodkami szkoleniowymi koncentrującymi się głównie na lobbingu w instytucjach UE są European Centre for Public Affairs w Brukseli oraz European Business and Innovation Centre Network. Przyznaje się nawet certyfikaty Eurolobbyist.

Ostatnim z uwzględnianych mierników rozwoju branży jest specjalistyczny rynek wydawniczy. W tym zakresie największy rynek istnieje w USA, gdzie ukazuje się dużo prac na temat metod i technik lobbingu, regulacji prawnych, grup interesu, lobbingu w organach władzy wykonawczej, w Kongresie, z udziałem zleceniodawców zagranicznych oraz problemów etycznych takiej działalności. Oprócz literatury poświeconej bezpośrednio tym kwestiom, istnieje wiele wydawnictw o zbliżonym profilu tematycznym: periodyki, jak “Campaigns & Elections”, omawiające działania grup nacisku, strategie medialne używane w sferze publicznej, książki z zakresu marketingu politycznego i organizacji wyborów, wydawnictwa informacyjne typu Who’s Who, informatory parlamentarne, rządowe itd.

W Europie Zachodniej pod tym względem sytuacja jest zróżnicowana. Ogólnie lobbing budzi mniejsze zainteresowanie niż w Stanach Zjednoczonych, co znajduje odzwierciedlenie w znacznie skromniejszej liczbie publikacji. Relatywnie najwięcej z nich ukazuje się w państwach większych, w których działalność ta wyróżnia się znaczącą skalą, jak w Wielkiej Brytanii, gdzie wydawane jest pismo “Effective Lobbying”. Zainteresowanie tą problematyką wzrasta szczególnie wraz z rozwojem EWG/UE. Przejawem tego zjawiska są zarówno liczne publikacje poświęcone rozmaitym interesom (narodowym, branżowym, regionalnym etc.) artykułowanym na poziomie ponadnarodowym, zwłaszcza w Komisji Europejskiej, a także adresowane bezpośrednio do lobbystów, jak wspomniany The European Public Affairs Directory i wydawnictwa publikujące dokumenty UE wraz z komentarzami ekspertów np. Lobby Sources Europe, miesięcznik EuroLobby.