Galina, trzykrotna mężatka, amatorka mocnych trunków, uciech i błyskotek zmarła na marskość wątroby w „psychuszce”, gdzie leczyła się na chroniczny alkoholizm. Jej trzeci mąż, Jurij Czurbanow, który dzięki małżeństwu z córką władcy największego państwa świata w niesamowitym tempie został generałem armii i wiceministrem spraw wewnętrznych, też skończył marnie: za udział w licznych aferach, ujawnionych natychmiast po śmierci „kochanego tow. Leonida Ilicza”, został pozbawiony wszystkich stanowisk, tytułów i odznaczeń i skierowano go na bezpłatny wypoczynek do kolonii karnej na 12 lat.

Ale „smaczkiem” książki nie są same rewelacje z życia Pierwszej Rodziny ZSRR. Są nim natomiast opisy patologii na szczycie elit radzieckich, podchody, intrygi i zamachy. Np. niezwykle frapujący jest opis nieudanego zamachu na Jurija Andropowa, szefa KGB, przygotowanego na zlecenie Leonida Breżniewa przez ówczesnego ministra spraw wewnętrznych, Nikołaja Szczełokowa. Zresztą, pamiętliwy tow. Andropow natychmiast po śmierci tow. Ilicza powywalał ze stanowisk wszystkich zamieszanych w zamach. Charakterystyczne, że najbliższej rodziny Breżniewa się nie czepiał, zostawiając żonie zmarłego genseka daczę i emeryturę po nim. Był już wtedy bardzo chorym gensekiem i może nie chciał tworzyć precedensu, który mógłby rykoszetem wkrótce odbić się na jego bliskich. Te apanaże odebrał zainteresowanej dopiero porządny i chwalony powszechnie za dobroć Misza Gorbaczow, w ogóle nie interesując się tym, że wdowa po Leonidzie Iliczu nie ma z czego żyć.

Najbardziej wstrząsające fragmenty książki dotyczą gigantycznej korupcji i łapownictwa, które opanowały wszystkie szczeble radzieckiej władzy we wszystkich republikach zwłaszcza w Środkowej Azji na Zakaukaziu: do każdego stanowiska była przypisana określona „wziatka” i podwładni musieli ją w odpowiednim terminie uiszczać. A pracownicy organów ścigania, którzy nieopatrznie usiłowali sprawy wyjaśniać, a ich sprawców karać, lądowali w koloniach karnych czyli w łagrach, z powodu „przekroczenia obowiązków służbowych i łamania praworządności”.

Autor nie ukrywa też, że znany autor Julian Siemionow, twórca legendarnego Stirlitza, miał kontakty regularne z KGB i sugeruje, że uważany również w Polsce za czołowego dysydenta znany historyk Roj Miedwiediew, działał na zlecenie Łubianki i jej szefa.

Dzięki tej książce poznajemy wiele tajemnic systemu radzieckiego.

Jacek Potocki

Jewgienij Dodolew, „Kremlowska księżniczka. Opowieść o Galinie Breżniewej i sowieckich elitach”, „Bellona”, Warszawa 2014

*********

O szlachcie bez tajemnic – 15.09

Wielki erudyta, Jan Ciechanowicz, szybko po monumentalnej książce „Z dziejów kultury W.Ks. Litwy” wydał kolejną pozycję o bliskości historycznej narodów Polski i Litwy. Omawiana publikacja odnosi się do szlachty: tej lepszej, w swoim mniemaniu, warstwy społecznej. W Polsce ta warstwa była dość liczna, gdyż liczyła 8-10% narodu, podczas gdy w krajach zachodnich szlachta stanowiła zaledwie 1-2% tamtejszych społeczeństw. Książka zawiera podstawowe informacje o tysiącach rodzin szlacheckich i ich herbach rodowych wraz z oryginalnymi wizerunkami herbów. Stąd we wstępie sporo informacji o heraldyce czyli nauce o herbach: Ciechanowicz przedstawia genezę herbów szlacheckich, wyjaśnia występujące w herbach wizerunki, symbole i nazwy, zarówno tych, którymi legitymowała się szlachta Rzeczypospolitej, jak i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Interesujące są jego rozważania o tzw. psychologii heraldycznej, czyli o skojarzeniach, w powszechnym przekonaniu, herbów z cechami ich właścicieli.

Nie pominięto w książce funkcji socjalnych warstwy szlacheckiej i tu autor przytacza opinie często krańcowo przeciwstawne. Generalnie, historycy uważają szlachtę za warstwę zaniedbaną pod względem majątkowym, która z racji działalności wojskowej lub policyjnej, powierzanej jej z tytułu urodzenia, coraz bardziej lekceważyła swe powinności i z biegiem czasu musiała tracić swe znaczenie na rzecz tych, którzy wykazywali osobistą pilność w wykonywaniu obowiązków. Jan Ciechanowicz pisze nawet o stopniowej degradacji charakterologicznej szlachty polsko-litewsko-białoruskiej na skutek przewlekłego alkoholizmu i rozpusty.

Autor pisze sporo o arystokracji, jako o tej części szlachty, która ma wykonywać funkcje przywódcze w społeczeństwie. Arystokracja bardzo dba o swoją odrębność. Autor konstatuje, że po zmieszaniu się z plebejuszami, arystokracja zatraca swój arystokratyzm i staje się motłochem. Czy to jest uwaga do dość częstych ostatnio mariaży dzieci polskiej arystokracji z dorobkiewiczami bez korzeni? Przy okazji autor zwraca uwagę na megalomańskie w skali międzynarodowej pojmowanie swego znaczenia przez wielkie narody kulturotwórcze, do których zalicza Niemców, Żydów, Japończyków, Chińczyków czy Rosjan. Szczególnie wielkie wyobrażenie o swojej pozycji światowej mają „mistrzowie podbojów”, czyli Żydzi i Chińczycy.

Książka została napisana przy zastosowaniu warsztatu naukowego. Autor przeprowadził benedyktyńską wręcz kwerendę w archiwach polskich, litewskich, białoruskich, ukraińskich, rosyjskich i zachodnioeuropejskich.

Bardzo wartościowa książka dla procesu osobistego ukulturalniania się i sięgania do szlacheckich korzeni przez tych, którzy je mają. A ci, co ich nie mają, z pewnością nieco sobie powzdychają.

                                                                                              Jacek Potocki

Jan Ciechanowicz, „Księga herbowa Białej, Czarnej i Czerwonej Rusi Inflant, Litwy, Moskwy, Polski, Ukrainy i Żmudzi”. Wydawnictwo „Kolumb”, Siemianowice Śląskie, 2014