Jest to książka o bezprzykładnym heroizmie w imię obrony życia innego człowieka, książka o ratowaniu Żydów przez Polaków w warunkach piekła, zmasowanego terroru, nienawiści ze strony niemieckich okupantów. Żaden naród nie podjął podobnego wysiłku.

Autor Grzegorz Górny w mistrzowski sposób przedstawia na kartach książki historię Żydów polskich od czasów najdawniejszych do wybuchu II wojny światowej. A następnie omawia horror Zagłady.

Czy pamięta się o wkładzie Polaków w ratowanie Żydów? Połowicznie. Formalnym uznaniem jest wpis na listę „Sprawiedliwych wśród narodów świata” w Yad Vashem, na której figurują nazwiska nieco ponad 6 tys. Polaków. Ale tam są tylko nieliczni bohaterowie, którzy przeszli niezwykle surową weryfikację, opartą o uwierzytelnione zeznania uratowanych Żydów. Z tym, że wielu z ocalałych z Zagłady nie chce dawać żadnego świadectwa.

Ta książka jest właśnie takim świadectwem.

W przedwojennej Polsce żyło 3 miliony 300 tysięcy Żydów. Niemcy wymordowali 3 miliony polskich Żydów w gettach, w obozach koncentracyjnych, ulicznych egzekucjach. W ich ratowanie było zaangażowanych około milion Polaków: przedwojennych narodowców i zadeklarowanych antysemitów, księży i zakonników, żołnierzy różnych formacji od AK do AL, przedstawicieli różnych grup społecznych, od profesorów uniwersyteckich do chłopów. A przecież Niemcy za przechowywanie Żydów stosowali w okupowanej Polsce zasadę odpowiedzialności zbiorowej: mordowali całe polskie rodziny, nie oszczędzając dzieci. Zasada ta obowiązywała jedynie w Polsce; w krajach zachodnich za udzielenie pomocy Żydom groziła co najwyżej konfiskata majątku, kara więzienia lub w najgorszym zaś razie wysłanie do obozu koncentracyjnego. W sumie, w Europie Środkowej, Niemcy wymordowali 5-6 milionów Żydów, czyli 80-90% żyjącej tam żydowskiej populacji.

Zachód był zupełnie obojętny wobec masakry Żydów. Pretekstem do zupełnej inercji w tej sprawie był brak wiary, że tak kulturalny naród jak Niemcy, mógł dopuszczać się tak monstrualnych zbrodni. Grzegorz Górny przytacza liczne przykłady niemieckich zbrodni, oraz przykłady obojętności świata wobec zagłady, wyjaśnia, dlaczego obozy koncentracyjne powstały właśnie na okupowanych ziemiach polskich. Autor włączył do książki unikalne zdjęcia oraz wspomnienia zarówno ofiar jak i katów. A także wspomnienia tych, którzy ocaleli.

Książka warta jest wydania w krajach, gdzie do dzisiaj jest wykrzywiony obraz wysiłku Polaków w ratowanie Żydów w czasie II wojny światowej, zwłaszcza w Izraelu i USA.

************

Szli na zachód osadnicy… – 2.06

Są to relacje polskich repatriantów z Kresów, którzy zasiedlali Ziemie Odzyskane zaraz po II wojnie światowej. Każda rodzina przeżywała swoją Golgotę: najpierw w wyniku „sojuszniczych” decyzji w Jałcie kresowiacy opuszczali swe domy na wschodzie, w których wychowywały się przez wieki ich rodziny, potem z niewielkim dobytkiem w bydlęcych wagonach, jechali na zachód, by objąć w posiadanie nowe, poniemieckie gospodarstwa i zacząć nowe życie w nieznanym, często wręcz w obcym środowisku. Wielu Polaków uciekało do Polski przed krwawym terrorem ze strony nacjonalistów ukraińskich.

Z kart wspomnień mogą rzeczywiście nasunąć się wątpliwości, czy wyzwolenie ziem polskich przez Armię Radziecką miało wówczas jednoznacznie pozytywny wydźwięk: sołdaci jawią się jako azjatycka dzicz, wiecznie pijana, grabiąca na lewo i prawo, gwałcąca polskie i niemieckie kobiety. Grabież miała charakter prawie że instytucjonalny. Zabierano do Sowietów wszystko, co miało jakąkolwiek wartość materialną lub użytkową: posadzki, urządzenia hydrauliczne, inwentarz.

Mimo że w Poczdamie „sojusznicy” zadecydowali ostatecznie, iż ziemie zachodnie i północne pozostają przy Polsce, radzieccy dowódcy wojskowi i pełnomocnicy władz cywilnych traktowali te terytoria jak obszary zdobyczne, a polskich osadników jak złodziei i bandytów. Autorzy wspomnień opisują tragiczny los ludności niemieckiej, zwykle starców i młodzieży, których zwycięzcy traktowali tak, jak hitlerowcy traktowali Polaków i Rosjan. Nawet najbardziej racjonalnie myślący owładnięci byli wówczas żądzą odwetu.

Nowe polskie władze, pieszczochy Moskwy, też nie były gorsze: bardziej aktywnych i wykwalifikowanych osadników, którzy próbowali zaprowadzić jakiś porządek w tym bałaganie, rodzące się komórki UB dość szybko przywoływały do porządku. No, po prostu horror!

Wspomnienia kończy znakomita analiza osadnictwa kresowego na Ziemiach Odzyskanych, pióra prof. Jerzego Kochanowskiego. Emocje znękanych ludzi zostały uzupełnione chłodną refleksją naukowca, dając bogaty obraz nowego życia kresowiaków na Ziemiach Zachodnich.

Jacek Potocki

„Osadnicy”. Wybór i opracowanie: Agnieszka Knyt. PWN Karta, Warszawa 2014.