Najnowsze dane Komisji Europejskiej mówią już o 81 proc. zależności państw unijnych od importu gazu ziemnego i o 88 proc. zależności od importu ropy naftowej w 2030 roku. A już dziś import tych surowców osiągnął poziom 81 proc. dla ropy naftowej i 61 proc. dla gazu ziemnego. Znaczna część tych surowców pochodzi ze złóż rosyjskich, kontrolowanych przez Gazprom.

Czy w obliczu rosnącego zapotrzebowania na energię, przy równoczesnym wzroście zależności od importu gazu ziemnego i ropy naftowej, w szczególności z Rosji, Unia Europejska ma jakąś alternatywę?

Mimo starań Komisji Europejskiej, wspólnego projektu krajów unijnych w dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego na dzień dzisiejszy nie ma. Ten brak powoduje, że prognozy też nie są optymistyczne. Jak niebezpieczne jest uzależnienie europejskiego rynku od Gazpromu pokazał konflikt ukraińsko-rosyjski z 2009 r., kiedy to Gazprom zakręcił kurek z gazem, a takie państwa jak Słowacja, Słowenia czy Austria z godziny na godzinę ponosiły coraz większe straty.

Jeśli za punkt odniesienia wziąć stopień uniezależnienia od importu rosyjskiego surowca, to rejon Morza Kaspijskiego wydaje się coraz bardziej atrakcyjny. Wzrost znaczenia tego obszaru związany jest z prężnie rozwijającym się globalnym rynkiem energetycznym. Złoża ropy naftowej, gazu ziemnego jak i potencjalne nowe trasy ich tranzytu wyznaczają w głównej mierze Azerbejdżanowi szczególną pozycję w regionie. Według badań, przeprowadzonych przez British Petroleum, w basenie Morza Kaspijskiego znajdują się bogate, dotąd niezagospodarowane, złoża gazu ziemnego i ropy naftowej. Region ten został okrzyknięty „drugą Zatoką Perską”, a sam Azerbejdżan „nową Arabią Saudyjską”.

Potencjał Zakaukazia, w szczególności Baku, wydaje sie dostrzegać również Bruksela, która już w 2006 r. uznała projektowany gazociąg Nabucco za „cieszący się szczególnym zainteresowaniem UE”. Niestety, kilkakrotna zwłoka ze strony Unii Europejskiej i brak porozumienia miedzy akcjonariuszami w sprawie budowy tego rurociągu zmobilizowała Azerbejdżan do uruchomienia swojego projektu TANAP (Trans-Anatolian Gas Pipeline), który de facto zastąpił faworyzowany wczesniej przez UE projekt Nabucco. To wydarzenie jeszcze raz pokazało kluczową rolę Azerbejdżanu dla bezpieczeństwa energetycznego Unii Europejskiej i zmobilizowało Unię do bardziej energicznego działania. Podpisane na początku kwietnia br. w Wiedniu między Nabucco Gas Pipeline International GmbH i TANAP memorandum o współpracy technicznej dotyczącej budowy gazociągu, to obecnie perełka w oku Brukseli. TANAP to, pierwszy, niezależny od Gazpromu gazociąg, który prawdopodobnie już pod koniec 2017 r. połączy Europę z bogatymi złożami gazu ziemnego Szach-Deniz 2 w Azerbejdżanie.

Na pierwszym etapie azerski gaz popłynie do granicy turecko-bułgarskiej. Następnie, planowane jest przedłużenie korytarza gazowego przez Węgry, Rumunię do węzła rozdzielczego w austriackim Baumgarten. To umożliwiłoby azerbejdżańskiemu gazowi bezpośredni dostęp do największych rynków Europy Środkowo-Wschodniej. Uwzględniając możliwość zwiększenia przepływu gazu oraz rozbudowę gazociągu w kierunku Azji Środkowej, Azerbejdżan znalazłby się w nowej, uprzywilejowanej, sytuacji na arenie międzynarodowej.

Czy to jednak wystarczy, by przełamać monopol Gazpromu, czytaj Rosji, na dostawy płynnych węglowodorów do państw Unii Europejskiej?

Magdalena Kornelia Stawiana
Berlin

Politolog, analityk i ekspert d/s bezpieczeństwa energetycznego, znawca Kaukazu i obszaru poradzieckiego oraz Unii Europejskiej. Zajmuje się również koncepcją, organizacją i realizacją projektów z zakresu edukacji politycznej oraz rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. Członek organizacji pozarządowej „Citizens of Europe“. Pasjonatka Kaukazu.