Począwszy od ucieczki Józefa Piłsudskiego z carskiego, rosyjskiego szpitala psychiatrycznego, a skończywszy na ucieczce z Polski w 1981 roku pułkownika Ryszarda Kuklińskiego, który był agentem CIA.

W międzyczasie Andrzej Fedorowicz poruszył w książce głośną ucieczkę okrętu podwodnego „Orzeł” z Estonii do Anglii, ucieczkę Naczelnego Wodza, Marszałka Rydza- Śmigłego do Polski z internowania w Rumunii po klęsce wrześniowej, ucieczkę trzech polskich bojowniczek z Pawiaka w czasie niemieckiej okupacji, ucieczkę zakochanej pary, Polaka i Żydówki, z obozu w Auschwitz oraz ucieczkę lotnika z komunistycznej Polski, na Zachód.

Wszystkie przypadki zostały opisane dokładnie, można powiedzieć, nawet drobiazgowo; autor poinformował czytelników o poszczególnych fazach ucieczek: o fazie rodzenia się pomysłu ucieczki, o fazie przygotowawczej i wykonawczej ucieczek, wreszcie o tym, co było potem. Warto podkreślić, że uciekinierom pomagały zastępy ludzi, gdyż inaczej ucieczki nie doszłyby do skutku. Nierzadko pomocnikami byli cudzoziemcy, z których reżimami walczyli Polacy.

Pierwsza historia to ucieczka za granicę imperium późniejszego marszałka Piłsudskiego, kiedy był on liczącym się działaczem PPS, ale głównie redaktorem naczelnym organu tej partii „Robotnik”. Ucieczka supernowoczesnego „Orła” z Estonii, to pokaz kontrastu tchórzostwa i odwagi, a także demonstracja podporządkowania Estonii Niemcom, na których żądanie „Orzeł” miał być zatrzymany.

Ucieczka Rydza-Śmigłego z miejsca internowania w Rumunii, to szersza historia, w której autor przytacza „dziwne” decyzje marszałka o wyjeździe z walczącego kraju, a następnie przygotowania do ucieczki i samą ucieczkę. Autor podnosi wątek, który do dzisiaj nurtuje historyków: w jakim celu Rydz wrócił do Polski? By stanąć na czele ruchu oporu, który był podporządkowany poprzez Grota-Roweckiego generałowi Sikorskiemu, czy może po to, by negocjować z Niemcami o utworzeniu kolaboracyjnego rządu i wspólnie uderzyć na ZSRR.

Ucieczka zakochanych z Auschwitz, Polaka i Żydówki… Jest to interesujący casus w dobie aktualnie rozpętanej przez Żydów fali antypolonizmu i bezpodstawnych oskarżeń Polaków o współudział w holocauście.

Rozważania o ucieczce lotnika na Zachód w czasach stalinowskich wyraźnie ukazują, że nie był to wyłącznie akt bezinteresowny, wynikający z dążeń Polaka do prawdziwej wolności, lecz ważną rolę po stronie USA odegrało marzenie zdobycia znakomitego MIG-a, a po stronie Polaka chęć otrzymania solidnego wynagrodzenia za dostarczony samolot.

Wreszcie ucieczka pułkownika Kuklińskiego i jego rodziny do USA: sama postać pułkownika, jako amerykańskiego agenta, budzi wśród Polaków spore kontrowersje. Poza tym, autor nie wypowiada się w książce na temat kwestii: brał Kukliński pieniądze od Amerykanów, czy też działał wyłącznie z pobudek patriotycznych, by ratować Polskę przed atomową zagładą. Poza tym, dlaczego współdziałający z „Solidarnością” Amerykanie, nie powiadomili związku o planowanym wprowadzeniu stanu wojennego?

Książka bardzo dobra. Z pewnością zmobilizuje ona czytelników do analitycznego myślenia.

                                                                                              Jacek Potocki

Andrzej Fedorowicz. „Słynne ucieczki Polaków 2”. Wydawnictwo „Fronda”, Warszawa 2020