MIROSŁAW KARWAT

Nawet przesadna pochwała nie musi być nieszczera ani podstępna.

Oto przykład takiej szczerej i życzliwej pochwały na wyrost: chwalimy, na granicy zachwytu, za ładny rysunek dziecko z przeciętnymi zdolnościami. Dlaczego, po co? Tylko z opiekuńczej egzaltacji? Czy też z wyrachowania, bo chcemy wkupić się w jego sympatię – jako dobra mamusia, fajna ciocia? Niekoniecznie. W dodatku spontaniczność wzruszenia nie wyklucza celowości oddziaływania ani adekwatnej diagnozy i oceny na własny użytek.

Z drugiej strony, mamy świadomość, że w samym rysowaniu czy malowaniu przez dziecko nie ma nic nadzwyczajnego ani nietypowego, podobnie jak dość typowym zjawiskiem jest niekonwencjonalność wyobraźni dziecięcej, świeżość i zaskakujący dorosłych charakter skojarzeń dziecka. Również samo w sobie konkretne “dzieło”, choć cieszy nas, to przecież nie powala z nóg (oto mały geniusz malarski). A więc przytomnie rozumiemy, że rysunek czy malowidło mieszczą się w pozytywnej normie, i tylko w normie. Ale też, patrząc z jeszcze innej strony, poczuwamy się do obowiązku, by zachować się nie jak obojętny świadek czegoś normalnego i nie jak surowy, powściągliwy juror w konkursie, lecz jak ktoś, kto rozumie, że każdy dzieciak sam musi dla siebie “odkryć Amerykę”, że to, co dla innych jest już oczywiste, typowe lub banalne, dla niego jest przełomem, objawieniem.

Paradoks polega na tym, że z punktu widzenia dorobku społecznego to jest kolejna powtórka i powielenie gotowego wzoru, a poniekąd “wyważanie drzwi otwartych”, jednakże dla jednostki wkraczającej w życie społeczne jest to jej pierwsze doświadczenie – tym cenniejsze, jeśli własne i silnie przeżyte, a nie abstrakcyjnie wyuczone i postrzegane z dystansu. Taki opiekun dobrze rozumie, że odbiór tej powtórki i debiutu zarazem jest dla małego twórcy sprawdzianem jego własnej wartości. Dlatego odnosi pochwałę do indywidualnej innowacji, a nie do n–tej kopii już znanego wzoru. Miara jest zrelatywizowana do jednostkowego debiutu jako wyczynu, a nie do społecznego standardu.

Splot tych spontanicznych emocji i życzliwych (np. pedagogicznych) kalkulacji sprawia, że nazwiemy ślicznym coś, co jest tylko ładne; niezwykłym coś, co jest tylko pomysłowe; znakomitym coś, co jest po prostu udane i solidne; obiecującym coś, co właściwie już się zakończyło. Dopieszczamy dziecko, byle nie zniechęciło się. I w ogóle chwalimy każdego debiutanta w jakiejkolwiek roli, by wzmocnić jego wiarę w siebie, we własne siły i motywację do dalszego działania.

Nawet jeśli zadanie pedagogiczne wymaga delikatnego przemycenia akcentu krytyki, uchwycenia różnicy między oczekiwaniem lub wzorcem a niedoskonałą próbą, czuwamy, aby to nie zdeprymowało podopiecznego czy partnera. Dlatego na plan pierwszy wysuwamy to, co głaszcze, a nie to, co kłuje. Powiadamy np. do szkolonego strzelca ze zbyt wielkim rozrzutem: “No, niewiele ci już brakuje do dziesiątki” (zachowujemy dla siebie, że to jeszcze ze cztery pola w tarczy).

W innych przypadkach, gdy obcujemy z ludźmi, którzy są nam obojętni, a w każdym razie równorzędni, wrażenie robi na nas dopiero wypowiedź wyraźnie akcentująca nie tylko aprobatę, ale wyróżnienie, podziw, zachwyt, podkreślająca powody do uznania i założenie, że do tego zobowiązani są wszyscy. Niewiele nas obchodzi i niespecjalnie wzrusza komentarz przygodnego przechodnia “to lubię”, “niezłe”, chyba, że jesteśmy próżni i łakniemy wszelkich dowodów uznania i sukcesu, albo nie jesteśmy pewni własnego gustu, wyboru, postanowienia. Natomiast porusza nas sucha porada mistrza, jak coś ulepszyć lub postawić kropkę nad i – z której to porady wynika, że docenił i nie odrzucił.