WOJCIECH GASPARSKI

Raport warszawskiego biura banku Światowego pt. „Korupcja w Polsce”, aczkolwiek datowany jesienią ubiegłego roku, udostępniony został (internet) szerszemu ogółowi znacznie później. Czyżby chodziło o zapewnienie stosownej lektury o niestosownych zachowaniach na miesiące wakacyjne? Jeśli tak, to dobrze będzie wprowadzić potencjalnych Czytelników w ten liczący 116 tez dokument.

Raport przygotowany został na zlecenie rządu RP, który też był jego pierwszym czytelnikiem. Pisała o tym prasa, mówiły media, korzystając z przecieków wskazujących na co smaczniejsze kąski. Możemy je sobie darować, zwracając uwagę na wymienione w raporcie następujące trzy czynniki sprzyjające korupcji: (a) zakres możliwych do odniesienia korzyści, (b) zakres uznaniowości, (c) mechanizm rozliczania z odpowiedzialności. „Korupcja – głosi raport – jest wypadkową warunków istniejących w tych trzech dziedzinach razem. Rozprzestrzenia sie szczególnie szybko tam, gdzie nieuczciwe benefity są wysokie, uznaniowe kompetencje szerokie, a systemy sprawozdawczości i monitoringu słabe”.

Korupcję można zwalczać, co podobnie jak wszelka terapia jest kosztowne i długotrwałe, lepiej więc i taniej jej zapobiegać, wprowadzając rozwiązania ograniczające wpływ wymienionych czynników na to, jak zachowują się ludzie. A ludzie zachowują się tak, że – jak wynika z szacunków GUS cytowanych w raporcie – suma łapówek przekazywanych przez gospodarstwa domowe sięga w skali roku 900 mln złotych. Może właśnie z tego powodu żaden z Czytelników tej kolumny nie zareagował na moje zaproszenie opublikowane w grudniu ub. roku, gdy wskazywałem na związki etycznych zachowań w gospodarstwach domowych z etyką biznesu.

Wśród licznych problemów, jakie wymieniono w raporcie, mowa jest o promowaniu lub blokowaniu ustaw i ich nowelizacji, o wadliwej realizacji zamówień publicznych, o manipulacji procesem prywatyzacji, o ingerencji w procesy przyznawania koncesji, licencji i zwolnień podatkowych, o konflikcie interesów przy powoływaniu na stanowiska we władzach spółek z udziałem skarbu państwa, o wywieraniu nacisku na celników. Kolejnym problemem – co zapewne zainteresuje Czytelników „Decydenta” – jest „niczym nieskrępowany lobbing”. Według naszych rozmówców, kontynuują autorzy raportu, znacząco wzrosła skala łapówek wpłacanych przez lobbystów. Tego rodzaju lobbing wspierany dodatkowo w prywatnym interesie przez ministrów, jest najprawdopodobniej przyczyną, dla której Sejmowi oraz innym organom państwa nie udaje się podjąć skutecznych działań w reakcji na np. raporty NIK-u i inne materiały będące dowodami na zaistnienie zjawiska korupcji i niegospodarności w obrocie środkami publicznymi. A swoją drogą ciekawe jest, że ani byli, ani aktualni decydenci nie zareagowali dotychczas na tak sformułowane zarzuty. Sądzę, że łamy „Decydenta” mogłyby być znakomitym forum dla lobbingu antykorupcyjnego.

Charakteryzowany raport nie ogranicza się jedynie do wskazania zagrożeń powodowanych przez korupcję w polskim środowisku politycznym, gospodarczym, sądowniczym, czy ogólnie – decydenckim (bo korupcja to decyzja traktowana jako swego rodzaju towar, który ma swoją cenę). W raporcie Czytelnicy znajdą liczne wskazówki, co warto i należy zrobić. Ograniczymy się tu jedynie do wymieniania najważniejszych sugestii z zakresu etyki, są to w szczególności postulaty opracowania ustawy o lobbingu i rejestracji lobbystów, zaprojektowania kodeksów etyki zawodowej decydentów wysokich szczebli oraz pracowników wymiaru sprawiedliwości, zapewnienia kontroli społecznej władz samorządowych, co również wymaga przygotowania stosownych kodeksów etyki zawodowej oraz przygotowania przewodnika standardów dobrej praktyki dla urzędników. Wskazuje się także na potrzebę organizowania stosownych szkoleń, opracowanie zintegrowanego pakietu łączącego reformę służby zdrowia z efektywnym monitorowaniem jej funkcjonowania przy jednoczesnych podniesieniu etyki zawodowej i standardów opieki zdrowotnej, opracowanie kodeksów różnych służb (np. służby celnej) itp.

Zapobieganie korupcji, o czym już wcześniej pisaliśmy na tych łamach, ma charakter strategiczny, nie znaczy to jednak – jak stwierdza raport – konieczności brania się za bary z najtrudniejszymi obszarami. „Ważniejsze może być znalezienie zaangażowanych liderów w dziedzinach, gdzie można osiągnąć praktyczne rezultaty, efekty możliwie do zademonstrowania i podnieść wiarygodność programu antykorupcyjnego”. Już choćby poprawa przepisów prawnych oraz mechanizmów administracyjnych i finansowych przyczyniłaby się do poprawy sytuacji. Raport za przykład zagadnień, które powinny być poddane takiej poprawie, wskazuje przepisy dotyczące finansowania partii politycznych oraz prowadzenia nacisku (lobbing) i rejestrowania grup nacisku.

Podobnie jak wszelkie programy etyczne, tak program antykorupcyjny, o dużym przecież ładunku kwestii etycznych, wymaga zaangażowania i silnego przywództwa, do tego zaś niezbędna jest wola i dążenie do wieńczenia podjętych działań sukcesem. Pamiętać jednakże należy o tym, że nie mogą to być działania jednorazowe, akcyjne, lecz trwały proces realizowany przy zaangażowaniu społeczeństwa, proces tworzący klimat dezaprobaty dla korupcji we wszelkich jej postaciach i na wszelkich szczeblach. Tylko wówczas Polska uzyska opinię kraju, o którym pisać się będzie, że korupcja nie jest jego specjalnością. Tak jak dziś pisze się o krajach skandynawskich, bo postrzegane są one jako kraje niemal wolne od korupcji.

Wojciech Gasparski