W książce przedstawia wielką bolszewicką mistyfikację autorstwa Feliksa Dzierżyńskiego, przewodniczącego Czeka, zatwierdzoną przez samego Lenina, a polegającą na utworzeniu w Rosji organizacji monarchistycznej MOCR, używającej kryptonimu Trust, która poprzez kontakty z białą emigracją i z wywiadami zachodnimi, miała przekonać Zachód o przygotowywanym spisku monarchistycznym w bolszewickiej Rosji i namówić go do udzielenia kredytów organizacji, a w rzeczywistości Rosji.

Autor wstępu do książki, Marek Świerczek, pisze wiele o ówczesnej sytuacji w Oddziale II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, czyli o polskim wywiadzie, w którym pracowali ludzie bez przygotowania zawodowego, oraz bez doświadczenia życiowego, pisze też o sytuacji w Rosji Sowieckiej, a także o samych autorach idei Trust, czyli o Czeka.

Autor wstępu wyciąga wniosek, że Rosję Sowiecką uchronili przed interwencją internacjonałowie, czyli komuniści polscy lub polsko-żydowscy. Wskazuje też na „kretów” czyli zdrajców w polskiej „dwójce”, wymieniając ich z nazwiska: Niezbrzycki i Talikowski.

W przedmowie do książki sam autor pisze o niezwykle ubogiej literaturze o akcji Trust, wymienia pod tym względem jedynie pięć pozycji, uważa też, że Michaił Gorbaczow wpędził Polskę w ślepy zaułek, wobec nieobliczalnych konsekwencji zjednoczenia Niemiec. Pisze o sobie, o pobycie w Tallinie i Narwie oraz w Moskwie, w charakterze szefa polskiego wywiadu zaczepnego; potem był szefem wywiadu na Czechy. Wspomina oskarżenie przez „kreta” Wragę słynnego i wielce zasłużonego majora Jana Żychonia o zdradę stanu.

Potem pisze o sytuacji w Rosji w latach  1917-1921, o kradzieży przez gen. Judenicza pieniędzy przeznaczonych na żołd podkomendnych, a także o pozyskaniu przez Czeka  b. rotmistrza u Judenicza, Jurija Artamonowa.

Bardzo interesujący jest rozdział książki „Estonia, jako międzynarodowa baza wywiadowcza na Rosję w latach 1919-1922”, gdzie w rosyjskiej, eksterytorialnej ambasadzie, oprócz dyplomatów i kominternowców, zagnieździli się fachowcy od wywiadu wojskowego, którzy wyszukiwali agentów.

Podobnie interesujący jest rozdział książki „Wojna polsko-bolszewicka 1919-1920”. W tej wojnie ginęli torturowani przez Rosjan kurierzy, a dostarczane ze Wschodu informacje były wykorzystywane przez polską „dwójkę”. Pisze autor o wprowadzeniu w błąd Józefa Piłsudskiego przez szefa wywiadu, Matuszewskiego w raporcie o słabości Armii Czerwonej. Autor dość dokładnie omawia karierę Matuszewskiego, a także polską akcję wywiadowczą na Sowiety z terenu Estonii, zresztą z pomocą sztabu estońskiego i miejscowego przemytnika. Wyjazdy przedstawiciela MOCR na Zachód.

Wiele słów pada w książce o bogatym Aleksandrze Aleksandrowiczu Jakuszewie i o jego zatrzymaniu na Łubiance, a także o jego pobycie w Estonii. Ponowne zatrzymanie Jakuszewa na Łubiance w wyniku listu Artamonowa. Kontakty informacyjne polskiego i estońskiego wywiadu. Rola Polski w całym przedsięwzięciu i rozwój wpływów Trustu w Polsce. Wyjazd autora do Moskwy, w charakterze urzędnika polskiego konsulatu i opis stolicy bolszewickiej Rosji.

Autor pisze o swoich kontaktach z przedstawicielem MOCR, Kasatkinem w polskim konsulacie oraz o „fatalnych skutkach” dla Polski porozumienia rosyjsko-niemieckiego w Rapallo. Przy okazji czytelnik dowiaduje się o przeniesieniu Artamonowa do Warszawy, jako przedstawiciela MOCR oraz o kolejnym wyjeździe Jakuszewa na Zachód i sporządzeniu przez niego dla Łubianki charakterystyk czołówki MCOR. Warszawa załatwia członkom władz MOCR tzw. „okno”, czyli „zielone przejście graniczne”. Poza tym Trust nawiązał z polską „Dwójką” umowę o współpracy wywiadowczej. Autor przedstawia posiedzenie Wyższej Rady Monarchicznej, a potem spotkania Jakuszewa z wybitnymi polskimi politykami, mówiąc im o przewrocie, który niebawem będzie w Moskwie.

W książce jest mowa o b. dowódcy Ochrany, gen. Kutiepowie. Wreszcie, postać słynnego opozycjonisty bolszewików, Borysa Sawinkowa, postaci wręcz sztandarowej dla monarchistów. W książce autor podał, że Sawinkow był związany z Łubianką co najmniej od grudnia 1921 roku, który w sierpniu 1924 roku, „dobrowolnie” wrócił z emigracji do bolszewickiej Rosji, gdzie został zamordowany przez Czeka.

Marszałek Józef Piłsudski, zastanawiając się nad ciągłym zwlekaniem Trustu z przewrotem i czując sowiecką prowokację, polecił zawiesić współpracę z polskim przedstawicielstwem Trust, ale ówczesny szef „Dwójki” pułkownik Schaetzel, wstrzymał wykonanie rozkazu, choć w tym czasie ujawniły się sprawy powiązania głównych działaczy MOCR z Łubianką.

Bardzo interesująca książka, świadcząca o pewnej łatwowierności polskiej, przedwojennej „Dwójki” i o dużej skuteczności działań Czeka.

                                                                                              Jacek Potocki

Władysław Michniewicz, „Wielki blef sowiecki”. Wydawnictwo „Fronda”, Warszawa 2021, s. 399