Demokratyczne państwo prawa, to pojęcie wciąż niezrozumiałe dla wielu spośród tych, którzy zostali w sposób szczególny powołani do jego budowy. Niechęć do uznania nadrzędności prawa europejskiego można tłumaczyć troską o narodową tradycję. Trudno jednak zrozumieć, dlaczego w polskim systemie prawnym nadal istnieją systemowe rozwiązania, które zupełnie ignorują wartości chronione w Konstytucji RP. Przykładem takiego systemu jest pajęczyna regulacji dotyczących refundacji produktów leczniczych.

Zgodnie z ustawą z dnia 27 sierpnia 2004 roku o świadczeniach zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych, notabene uchwalonej po tym, jak poprzednia ustawa została uchylona przez Trybunał Konstytucyjny, leki dostępne w Polsce można podzielić na pięć grup: (1) wydawane bezpłatnie, (2) wydawane za opłatą ryczałtową (4,25 zł za lek podstawowy lub 12,74 zł za lek recepturowy), (3) refundowane w 70%, (4) refundowane w 50%, (5) leki, które nie są refundowane. Poszczególne produkty lecznicze kwalifikowane są do poszczególnych grup na mocy rozporządzenia ministra zdrowia, który zgodnie z art. 36 ustawy powinien przy tym uwzględniać w szczególności konieczność zapewnienia ochrony zdrowia społeczeństwa, dostępność do leków oraz bezpieczeństwo ich stosowania, znaczenie leku w zwalczaniu chorób o znacznym zagrożeniu epidemiologicznym i cywilizacyjnym, wpływ leku na bezpośrednie koszty leczenia, a także możliwości płatnicze podmiotu zobowiązanego do finansowania świadczeń ze środków publicznych – Narodowego Funduszu Zdrowia.

Analiza tzw. list refundacyjnych prowadzi do wniosku, że nie sposób doszukać się jasnych kryteriów przy kwalifikowaniu poszczególnych leków do określonych grup refundacyjnych, np. część leków na chorobę Alzheimera dostępna jest z 30% odpłatnością, podczas gdy pewne leki na zespół Parkinsona dostępne są za opłatą ryczałtową. Warto zwrócić uwagę, iż podstawowa składka na ubezpieczenie zdrowotne stanowi określony procent wynagrodzenia (9% od podstawy wymiaru składki), choć dla rolników uzależniona jest ona od ceny kwintala żyta. Innymi słowy, po bliższej analizie obowiązującego systemu może się okazać, że wszak wszyscy płacimy proporcjonalnie równą składkę, natomiast leczenie pewnych chorób może nas kosztować więcej niż innych dolegliwości. Rozwiązanie takie wydaje się nie do pogodzenia z obowiązującą Konstytucją RP, której art. 68 ust. 2 stanowi, iż “Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych”. Przepis ten już raz był podstawą orzeczenia o niezgodności z konstytucją tzw. ustawy zdrowotnej. W orzeczeniu z dnia 7 stycznia 2004 roku, Trybunał Konstytucyjny wskazał, iż równość dostępu do świadczeń zdrowotnych musi być rzeczywista, nie tylko formalna. Równość w dostępie do świadczeń zdrowotnych oznacza, iż wnosząc porównywalną składkę pacjent otrzyma taki sam zakres ochrony ubezpieczeniowej bez względu na chorobę, na jaką zapadnie.

Obowiązujący system refundacji jest nie tylko niezgodny z konstytucją, ale również sprzeczny ze standardami europejskimi zawartymi w Dyrektywie Rady z dnia 21 grudnia 1988 roku dotyczącej przejrzystości środków regulujących ustalanie cen na produkty lecznicze przeznaczone do użytku przez człowieka oraz włączenia ich w zakres krajowego systemu ubezpieczeń zdrowotnych (89/105/EWG). Przepisy dyrektywy wymagają między innymi, aby decyzje o refundacji poszczególnych leków były oparte na obiektywnych kryteriach, które mogą być sprawdzone. Zgodnie z prawem europejskim nie powinny być więc refundowane te produkty lecznicze, których skuteczność jest znikoma, natomiast powinny być refundowane nowoczesne substancje skuteczne w zwalczaniu chorób, z którymi nie radzą sobie leki wcześniejszych generacji. Komisja Europejska może, w końcu, podjąć przeciw Polsce postępowanie, jakie niedawno podjęła wobec Hiszpanii, w związku z wątpliwościami dotyczącymi dostosowania systemu ochrony zdrowia do europejskich standardów.

Pozostaje mieć nadzieję, iż nowo ukonstytuowany Parlament tym razem ubiegnie Trybunał Konstytucyjny i Komisję Europejską i usunie z porządku prawnego przepisy sprzeczne z ustawą zasadniczą, a tym samym przybliży nas do wzorca demokratycznego państwa prawa urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, państwa prawdziwie solidarnego.