Staramy się unikać sytuacji kryzysowych. Jednak niezależnie od naszej woli, one były, są i będą integralną częścią rozwoju we wszystkich sferach życia. Obniżenie sprawności działania rządu, jakiegoś układu politycznego czy gospodarczego, podobnie jak pogorszenie czyjegoś stanu zdrowia, może stać się ważnym czynnikiem sprzyjającym zmianom. Sytuacje kryzysowe wielokrotnie przyczyniały się do wypracowania nowych strategii działania i nowych rozwiązań instytucjonalnych, które stworzyły szanse rozwiązania ujawnionych problemów w zmodyfikowany sposób.

Warto zwrócić uwagę na kilka wybranych, pozytywnych (przynajmniej potencjalnie) aspektów sytuacji kryzysowych. Pierwszy z nich określam jako diagnostyczny, związany z trafnym rozpoznaniem problemu. Dobra diagnoza stwarza główną przesłankę przyszłych skutecznych środków zaradczych. Ujawnienie symptomów kryzysu, gdy wiąże się z właściwym rozpoznaniem jego przyczyn i odpowiednim działaniom, może przyczynić się do zapobieżenia większym kłopotom w przyszłości. Drugi aspekt można nazwać porównawczym – pojawienie się kryzysu sprzyja pytaniom jak w podobnych sytuacjach zachowują się inni (w innych firmach, krajach itd.) i jak można spożytkować te odmienne doświadczenia i rozwiązania. Wreszcie aspekt trzeci wiąże się z konkluzjami i decyzjami opartymi na wnioskach z diagnoz i porównań dostosowanych do naszych warunków. Sytuacje kryzysowe często pozwalają dostrzec w innym świetle zagadnienia, których inaczej są pomijane lub marginalizowane. Mogą także pobudzić konkurencyjne sposoby myślenia i działania nastawione na poszukiwanie nowych rozwiązań.

Na przykład regulacje prawne wprowadzone w Polsce od 1989 r. umożliwiały nieskrępowany rozwój partii politycznych, ponieważ uznano je za kluczowy składnik tworzącego się ustroju demokratycznego. Jednak wkrótce okazało się, że łatwość tworzenia partii politycznych wraz z proporcjonalną ordynacją wyborczą z 1991 r. przyczyniły się do skrajnego rozdrobnienia parlamentu. W rezultacie rządy w Polsce na początku lat dziewięćdziesiątych były słabe i nietrwałe, dysponowały także niepewnym zapleczem parlamentarnym, co powodowało częste kryzysy polityczne i obniżało sprawność państwa. Diagnoza tego zjawiska prowadziła do wniosku, że dobro państwa wymaga wzmocnienia pozycji rządu w systemie instytucji władzy publicznej w sposób, który ograniczy wpływy małych ugrupowań w Sejmie i usprawni działalność parlamentu. Analiza porównawcza rozwiązań stosowanych w różnych państwach wykazała, że cele te można osiągnąć poprzez wprowadzenie do ordynacji wyborczej do Sejmu klauzuli zaporowej (5% dla partii politycznej i 8% dla koalicji w skali kraju) wzorowanej na regulacjach niemieckich. Wprowadzenie w 1993 r. nowej ordynacji wyborczej w znacznym stopniu zmodyfikowało kształt naszej sceny politycznej i przyczyniło się do stabilizacji rządów w Polsce.

W analogiczny sposób można podchodzić do innych sytuacji kryzysowych czy problemów politycznych, które w interesie publicznym powinny być trwale rozwiązane. Ostatnio takie rozwiązanie zaproponowano w sferze wynagrodzeń kierownictwa NBP i członków Rady Polityki Pieniężnej, a także wysokich urzędników państwowych tzw. erki. Urzędnicy publiczni powinni być dobrze wynagradzani. Ich uposażenia muszą się jednak jakoś wiązać z poziomem rozwoju gospodarczego kraju i elementarnymi standardami przyzwoitości, zwłaszcza, gdy kryzys finansów publicznych wymusza cięcia budżetowe i następuje wzrost obciążeń podatkowych obywateli. Nic zatem nie uzasadnia porównywania uposażeń urzędniczych do państw zachodnich w kraju, w którym średnie pensje są wielokrotnie niższe. Tym bardziej, że struktura wynagrodzeń ukształtowana w Polsce wyraźnie odbiega od zachodnich proporcji zgodnie z którymi najwyżej wynagradzanym urzędnikiem publicznym jest głowa państwa a nie powiedzmy, prezes banku centralnego. Nasza elita urzędnicza otrzymuje wynagrodzenia dużo wyższe niż np. urzędnicy węgierscy. Finansowe roszczenia członków Rady Polityki Pieniężnej zapoczątkowały więc bardzo potrzebną korektę reguł wynagrodzeń w służbie publicznej.

Podobnie pozytywnym rezultatem dymisji prokuratora Kaucza powinno być przyjęcie pewnych zasad i procedur powoływania osób na ważne stanowiska publiczne. Chodzi o wypracowanie takich reguł, żeby działalność tych osób przyczyniała się głównie do wzmacniania autorytetu i wiarygodności państwa, a nie do wszczynania gorszących dyskusji na temat ich przeszłości czy kontrowersyjnych zachowań. Nie jest to jedynie problem personalny, lecz w znacznej mierze dotyczący całej polskiej “klasy politycznej”. Jeśli ciągle spotykamy informacje dotyczące mianowania lub funkcjonowania na stanowiskach publicznych osób na których ciążą rozmaite oskarżenia i poważne zarzuty, a nawet wyroki sądowe, powstaje pytanie: czy w Polsce nie ma już innych ludzi, zdolnych do rządzenia państwem? A może zasada domniemanej niewinności w odniesieniu do osób kandydujących na stanowiska publiczne powinna być w pewien sposób ograniczana? (np. poprzez przyjęcie, że nie jest wskazane by takie osoby obejmowały określone stanowiska) Dla przezwyciężenia kryzysu wiarygodności instytucji publicznych w Polsce celowe jest, oprócz ograniczenia immunitetu poselskiego i senatorskiego, także podjęcie poważnej dyskusji nad kryteriami i mechanizmami selekcji kandydatów do administracji rządowej, parlamentu i innych ważnych stanowisk publicznych.