MIROSŁAW KARWAT

Radości naprawy i odnowy

Wprawdzie odkrycie błędu, a jeszcze bardziej pasma błędów, jest bolesnym wstrząsem – ale już wskazanie sprawców, winnych, odpowiedzialnych przynosi nam ulgę (jeszcze większą kara lub zemsta), zaś ogłoszenie naprawy czy odnowy to wręcz wielkie święto nadziei i zapału. Czujemy się tak, jak gdybyśmy już uwolnili się od zmory; niestety jednak, błędy – jak sfora pcheł strzepnięta czy wystraszona aerozolem – wytrwale powracają. One wręcz najlepiej czują się wtedy, gdy przedsięwzięcie zaczyna się od początku, gdyż tym większe mają pole do popisu. Nawet stare, przeterminowane i napiętnowane błędy tęsknie wypatrują kolejnych reorganizacji, racjonalizacji, wielkiej reformy, gdyż to je odświeża, odmładza; bez kompleksów przystępują do nowego przetargu na takich samych prawach jak błędy debiutanckie. Błędy czekają i stroją się na odnowę jak stara kokietka na nowy bal.

Taki jest optymistyczny stereotyp postępu jako kumulacji wszystkiego, co najlepsze, jako budującej ciągłości uzgodnionej z przemianą. Ciągłe zmiany mają dokonywać się w sposób ciągły, a nie skokowy, cykliczno-konwulsyjny. Nawet niezadowolenie, jeśli już są ku niemu powody, ma narastać, jako twórczy niedosyt, a nie wybuchać, jako zawód, niespełnienie, frustracja. W rezultacie ma to być apetyt sytego smakosza, a nie wściekłość głodomora.

Jednym z czynników sprzyjających zamknięciu w kołowrocie niemożności jest złudzenie typowe dla tych, którzy chcą coś zrobić inaczej i lepiej – złudzenie kwarantanny czy też cudownej immunizacji.

Oto istota tej iluzji:
Każdy krytykujący swoich poprzedników lub współczesnych konkurentów, a także składający samokrytykę, szczerze wierzy, że wystarczy się odciąć od błędów krytykowanych (własnych lub cudzych), aby już ich nie powtórzyć, albo zgoła w ogóle być wolnym od jakichkolwiek błędów.

To myślenie typowo rytualistyczne, garść pobożnych życzeń. Wszak od samego powtarzania słowa ‘cukier’ herbata nie staje się słodsza. I podobnie – od zaklęć ‘precz z błędami’ nie znika ani okazja, ani pokusa popełniania błędów.

Optymizm ludzi, którzy uważają, że ich pomysły są alternatywą dla czyjejś nieudolności, może być posunięty jeszcze dalej, aż do przekonania, że pewne rodzaje błędów ich w ogóle nie dotyczą, sami są z nich wyłączeni. Na jakiej podstawie tak sądzą? Na podstawie szczepionki, którą przyjęli (tzn. wyboru ideologii, która tym razem ma być słuszna)? Na podstawie swojej legitymacji partyjnej? Ten fenomen psychologiczny nazwijmy Złudzeniem Amuletu. W skrajnych przypadkach tak dobra samoocena dyktuje Poczucie Nieomylności, które działa jak melatonina (śpi się słodko, tylko pobudka jest koszmarna).

Złudzenie tego, który podjął się zadania naprawy błędów i szkód, może podzielać publiczność, zawiedziona i rozczarowana poprzednikiem, tęsknie wypatrująca alternatywy i okazująca zaufanie na kredyt. Sądzi ona, iż skoro dotychczas było tak źle, że jakoby gorzej już być nie może (może, może – ale o tym przekonuje się dopiero wtedy, gdy obudzi się z ręką w nocniku), to cokolwiek uczyni następca (choćby nawet też działał na oślep, metodą prób i błędów), będzie już mniejszą stratą czasu i energii niż to partactwo, które jej obrzydło. I tym samym wierzy, że niewiele ryzykuje powierzając poważne sprawy w poważnym stanie “komukolwiek innemu”, w błogim przeświadczeniu, że bardziej niż dotychczas już nie można zaszkodzić. Właśnie tak zachowują się wkurzeni wyborcy, głosując na przekór swym wcześniejszym zawodnym wybrańcom, przenosząc za karę swój głos nawet na ich przeciwników. Zakładają, że korekty dokonywane zygzakiem bilansują się przynajmniej na zero, a w rezultacie kumulacji odwołań, unieważnień i uchyleń dorobek społeczny w sumie rośnie. Przypomina to szarże kobiet lub mężczyzn po przejściach, którzy – odkuwając się za swych żałosnych partnerów – szukają pociechy lub dowartościowania w przygodach byle gdzie i z byle kim.

Ale jeszcze bardziej po omacku porusza się ten, kto jest postrzegany jako nadzieja, alternatywa. I nadal tkwi w błędnym kole:
Wyprowadzanie z błędu = wprowadzanie w błąd, np. ze starego w nowy.

Ten, kto wyprowadza innych z błędu, sam przy tym wprowadza w błąd siebie, a następnie śmiało woła, jak to przewodnik “Proszę za mną, pokażę drogę!” .

Analizując czyjeś głupstwa, niedorzeczności, chybione wysiłki, zmarnowane szanse itd. czujemy się mądrzejsi, lepsi. My byśmy tak nie zrobili, a w każdym razie już tak nie zrobimy choćby dlatego, że podpatrzyliśmy u innych, czego nie należy czynić. I już tu, w tym błogim poczuciu lepszej własnej sytuacji, tkwi pułapka: utrata czujności. Jesteśmy krytyczni wobec poprzedników lub rywali współczesnych… a nie wobec siebie; sobie przyznaliśmy z góry zwycięstwo w porównaniu.

W dodatku rytulistyczna wiara w moc oczyszczenia przez egzorcyzmy przywołuje na powrót dawne błędy, których z samego założenia miało nie być. Wybawca i Odnowiciel wierzy, że błędy potępione odchodzą jak na komendę apage, satanas.

W rezultacie ambitną działalnością nastawioną na racjonalizację rządzi dziwny paradoks:
Im mądrzejszy jest kolejny podmiot decyzji i działania (potencjalnie mądrzejszy o błędy i doświadczenia poprzedników, a także o własne nauki w drodze do zmiany, w staraniach o zastąpienie szkodników i nieudaczników), tym trudniej mu być i pozostać mądrzejszym, to znaczy tym łatwiej o elementarne głupstwa.

Postęp w pracy to postęp w błędach. Co to znaczy w praktyce?

1. Skoro pracy nieodłącznie towarzyszą błędy, to im dalej zagłębiamy się w pracy, tym głębiej zanurzamy się w błędy.

2. Im doskonalsza praca (działalność), tym doskonalsze (tym bardziej skomplikowane, tym trudniejsze) błędy.

3. Postęp — to doskonalenie błędów.

4. Tym samym postęp w pracy (i w ogóle postęp) to osobliwe – zrównoważone i ciągłe – przezwyciężanie błędów, polegające na rekompensowaniu i równoważeniu błędów poprzednich błędami jeszcze lepszymi, coraz to wyższej jakości.

1. Każdy postęp tworzy nowe, własne błędy,
   
2. Czym z kolei wymusza dalszy postęp. Co więcej: