WOJCIECH GASPARSKI

Dokładnie dwieście dziesięć lat temu, tj. w roku 1794 John Dalton, angielski fizyk, profesor Uniwersytetu w Oksfordzie, opublikował pracę dotyczącą wady wzroku – sam był nią dotknięty – polegającej na nieodróżnianiu niektórych barw. Od nazwiska Daltona wada ta nazwana została daltonizmem. Dotknięci nią ludzie nie mogą m. in. prowadzić pojazdów, ponieważ polega ona na nieodróżnianiu barw zielonej i czerwonej, a te – jak wiemy – są wykorzystywane w sygnalizacji świetlnej regulującej ruch na drogach.

Obserwując zachowania ludzi odpowiedzialnych za prowadzenie mniejszych lub większych firm czy instytucji wydających decyzje oraz kierujących zespołami ludzi odnosi się wrażenie, że niektórzy z nich dotknięci są wadą, którą przez analogię nazwać należałoby daltonizmem etycznym. Toż przecież przykazań moralności normalnemu człowiekowi – pisze J. M. Bocheński – “nie potrzeba ich dowodzić, on widzi, że taki obowiązek istnieje.” Ergo, kto nie widzi temu normalność nie przysługuje. Cierpi na wadę polegającą na niedostrzeganiu obowiązku moralnego.

Czy rzeczywiście cierpi? Może nie dostrzegając moralnego obowiązku nie odczuwa cierpienia? Z pewnością jednak cierpią wszyscy narażeni na zderzenia, a nawet katastrofy, których sprawcami są daltoniści etyczni. Ustawa o Narodowym Funduszu Zdrowia jest klinicznym (sic!) tego przykładem, bo przecież norma “przede wszystkim nie szkodzić” jest oczywista ponad wszelką wątpliwość. Zachwalanie tej ustawy miało tyle wspólnego z prawdą, co hipokryta z Hipokratesem.

Dostrzegana przez tych, którzy nie są dotknięci etycznym daltonizmem zasada głosi, by ludzi nie traktować jedynie instrumentalnie, ale zawsze podmiotowo. Karol Wojtyła dodałby, by traktować ich jako osoby, a nie jako żywe rzeczy. Immanuel Kant zaś rzekłby, że jest to – uwaga, uwaga! – imperatyw praktyczny: “Postępuj tak, byś człowieczeństwa w swej osobie jako też w osobie każdego innego używał zawsze jako celu, nigdy tylko jako środka.”.

Tymczasem – pożal się Boże – organizator wyprzedaży czy służby zdrowia oraz wszelki inny dotknięty daltonizmem etycznym domaga się tego, aby przetłumaczyć mu etykę na język “praktyki”. Chodzi przy tym o jego “praktykę”, to jest o przetłumaczenie na taki język i na taki poziom zachowań, jaki rozumie, a jest to poziom, wobec którego pytania z audiotele są szczytem intelektu, a zachowania dresiarzy szczytem elegancji.

Daltoniści etyczni uważając, że świat jest taki, jakim go postrzegają “sądzą ciebie według siebie”. To oni właśnie nazywają zwykłe instrukcje i regulaminy “kodeksami etycznymi”, to oni zlecają ich pisanie autorom słynnego zwrotu “lub czasopisma”, to oni wzorem woźniców rozstrzygają spory jakie toczą między sobą tnąc batami pasażerów przewożonych w dorożce konkurenta. To oni … i tu możnaby mnożyć liczne przykłady znane z życia oraz medialnych relacji, których wspólnym mianownikiem jest “dużo, byle jak i prędko”. Czyż zatem daltonizm etyczny nie powinien dyskwalifikować amatorów licencji na podejmowanie decyzji, prowadzenie spraw, organizacji i przedsięwzięć?

Stareńki już bardzo dziadek nie mógł się poruszać, nogami niemal nie władał, widział ledwie-ledwie, prawie nie słyszał, zębów nie miał, a jedzenie przychodziło z trudem, jadło wyciekało z ust. Syn z synową odmówili mu miejsca przy stole, dawali tylko miskę zupy w kącie za piecem. Któregoś dnia dziadek upuścił miskę z barszczem, miska się potłukła, a zupa rozlała. Syn i jego żona zareagowali ze złością krzycząc, że wszystko niszczy, że zaśmieca ich dom i zapowiedzieli, że odtąd będą mu dawać jedzenie w szafliku. Jak rzekli tak zrobili. Dziadek westchnął jedynie, bo cóż miał robić zdany na łaskę i niełaskę syna i synowej. Minęło kilka dni. Syn z synową siedząc w domu zauważyli, że ich synek Misza, wnuczek owego stareńkiego, niedołężnego dziadka, siedzi na podłodze bawiąc się deszczułkami i coś z nich składa. Zainteresowany ojciec zapytał Miszę co robi, na co Misza: “Robię szaflik, tato. Jak będziecie starzy, będę wam dawał jeść w tym szafliku.”