Wizerunek Polski w świecie wpływa znacząco na zdolność realizacji realizacji celów polskiej polityki zagranicznej. Żywotne znaczenie dla naszych interesów ma zarówno pozytywny wizerunek narodu, jak również lepsze rozumienie polskiej polityki i kultury. Kształtowanie obrazu Polski stanowi sedno dyplomacji publicznej prowadzonej przez MSZ. Od powodzenia tych działań w istotnej mierze zależeć będzie rola, jaką na międzynarodowej arenie będzie odgrywać nasz kraj.

Dyplomacja publiczna to z definicji “wszystkie zagraniczne działania państwa, ukierunkowane na kształtowanie opinii publicznej w innych krajach”. W odróżnieniu od dyplomacji pojmowanej w sposób tradycyjny dyplomacja publiczna nie obejmuje interakcji pomiędzy rządami poszczególnych państw, ale pomiędzy rządem jednego państwa a społeczeństwem drugiego.

Departament Dyplomacji Kulturalnej Ministerstwa Spraw Zagranicznych przedstawił w sierpniu 2001 r. roczny raport z wykonania Programu Ramowego Promocji Zagranicznej Procesu Akcesji RP do UE, który został przyjęty przez Radę Ministrów 27 czerwca 2000 r. Raport składa się z czterech części. Pierwsza z nich zawiera opis podstaw formalno-prawnych i finansowych realizowanych przez MSZ działań promocyjnych. Część druga zawiera opis podstawowych struktur polskiej dyplomacji publicznej. Trzecia opisuje docelowe audytorium i cele działań promocyjnych. Czwarta poświęcona jest zrealizowanym w 2000 r. zagranicznym działaniom promocyjnym. Poniżej przytaczamy fragmenty raportu.

Pieniądze na promocję. W ramach ustawy budżetowej na 200 r., MSZ dysponowało kwotą 253.000 zł. na realizację Programu Ramowego. Dopiero jesienią ub.r., zgodnie z decyzją ministra finansów, MSZ otrzymało 6.820.000 zł na realizację Programu Ramowego, w tym na przedsięwzięcia promocyjne placówek za granicą oraz utworzenie Biura Kontaktowego Festiwali “Europalia 2001 – Polska”. Ostatecznie w wyniku dokonanego podziału rezerwy celowej na bezpośrednie działania związane z realizacją Programu Ramowego zostało przeznaczone 4.018.000 zł (bez środków na inwestycje, infrastrukturę i opłatę składki w festiwalu “Europalia 2001 – Polska”).

Z informacji uzyskanych tą drogą wynika, że Polska nie zawsze jest przedstawiana w korzystnym świetle, w kontekście naszych starań o członkostwo w UE. Wiele placówek regularnie sygnalizuje, iż miejscowe media w swoich publikacjach wprawdzie nie pomijają racji przemawiających za naszym wejściem do UE, ale nader chętnie podkreślają, iż stanowimy pewien problem dla rozszerzenia.

Powtarzane są też opinie, że Polska jest nieustępliwym i mało elastycznym negocjatorem, wysuwającym “nierealistyczne żądania i pretensje” (np. w kwestii ochrony polskiego rynku rolnego, regulacji prawnych dotyczących zakupu nieruchomości przez cudzoziemców itd.). W opinii wielu mediów stanowimy też “zagrożenie ekologiczne ze względu na nieprzestrzeganie obowiązujących norm ochrony środowiska”.

Podstawą wyznaczania celów promocyjnych były istniejące w negocjacjach akcesyjnych konkretne problemy, które występowały z różnym nasileniem w poszczególnych państwach. Miało to odzwierciedlenie w kierunkach podejmowanych działań promocyjnych. I tak np. w Austrii i w Niemczech, gdzie szczególnie mocno utrwalone są obawy przed migracją ludności czy przenikaniem zorganizowanej przestępczości, częstymi tematami organizowanych seminariów czy wizyt studyjnych były problemy ochrony wschodnich granic Polski przed i po rozszerzeniu Unii, a także sytuacja na rynku pracy i przewidywane kierunki rozwoju sytuacji w zakresie zatrudnienia. W krajach skandynawskich stałym elementem komunikatów promocyjnych była ochrona środowiska, a we Francji problemy związane z rolnictwem.

Wizyty studyjne. Niezwykle skutecznym narzędziem promocji Polski za granicą są organizowane przez Departament Promocji MSZ wizyty studyjne, na które zapraszani byli nie tylko dziennikarze, ale także eksperci zainteresowani różnymi dziedzinami życia w naszym kraju, parlamentarzyści, przedstawiciele organizacji społecznych czy wysocy urzędnicy państwowi.

Spektrum zainteresowania gości obejmowało przede wszystkim: osiągnięcia polskich reform po 1989 r., stan gotowości do członkostwa w UE ze szczególnym uwzględnieniem problematyki ochrony środowiska, rolnictwa, swobodnego przepływu osób, politykę bezpieczeństwa i obronności, stosunki z państwami sąsiednimi i problematykę mniejszości narodowych. Obok części merytorycznych wizyty studyjne zawsze obejmowały również część kulturalno-turystyczną, która służyła budowaniu pozytywnego wizerunku polskiej kultury i tradycji. Rezultatem wizyt był szereg zagranicznych artykułów prasowych, audycji radiowych i telewizyjnych, które na bieżąco monitorowano.

Tematyka wizyt studyjnych w dużym stopniu była określana przez problemy pojawiające się w naszych negocjacjach z Unią Europejską. W około jednej czwartej wizyty były poświęcone sytuacji polskiego rolnictwa, restrukturyzacji przemysłu czy ogólnej sytuacji gospodarczej. Tematyka integracji europejskiej dominowała również w programach wizyt organizowanych dla gości z krajów nie będących członkami UE – głównie z krajów stowarzyszonych z Unią.

Media. W 200 r. MSZ rozpoczęło współpracę z Radiem Polonia przy tworzeniu cyklu audycji poświęconych zagadnieniom integracji europejskiej i polskiej akcesji do UE. Audycje te były realizowane we wszystkich redakcjach (polskiej, angielskiej, niemieckiej, litewskiej, rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej, czeskiej i słowackiej) Radia Polonia.

W ofercie programowej Telewizji Polonia znalazły się filmy dokumentalne, np. monografia zrealizowana z okazji 20. rocznicy powstania NSZZ “Solidarność” oraz liczne programy publicystyczne (np. magazyn inwestorów “Business Report”, cykl “Dalecy – bliscy” o postawach młodych Polaków mieszkających poza granicami kraju), historyczno-kulturalne (np. “Salon Lwowski” – cykl o wybitnych osobistościach świata kultury i polityki związanych ze Lwowem, “Mój Kraków” – audycje poświęcone najciekawszym i mało znanym magicznym miejscom miasta, “Zwyczaje i obrzędy” – kalendarium polskich tradycji oraz “Zaproszenie” – cykl gawęd o najciekawszych zakątkach Polski). Ponadto prezentowano cotygodniowy program o bieżących wydarzeniach – “Oto Polska”.

We wrześniu 2000 r. ukazał się pierwszy numer “The Polish Voice” – comiesięcznego specjalnego dodatku do anglojęzycznego tygodnika “The Warsaw Voice”, przygotowywanego w porozumieniu z MSZ. Magazyn, obok dystrybucji razem z “The Warsaw Voice”, wysyłany jest do placówek dyplomatycznych RP w państwach Unii Europejskiej. Wśród odbiorców pisma znajdują się dyrektorzy dyrekcji generalnych Komisji Europejskiej i Europejskiego Instytutu Monetarnego, ambasadorowie Komisji Europejskiej w państwach członkowskich, prezesi Europejskiego Banku Inwestycyjnego oraz ambasadorowie i konsulowie generalni z całego świata.

Internet. W ub.r. MSZ opracowało koncepcję nowych i bardziej dostosowanych do wymogów promocji Polski za granicą stron internetowych (www.msz.gov.pl, www.mfa..gov.pl) o bardzo szerokim zakresie tematycznym. Witryna poświecona ogólnej promocji Polski (począwszy od ustroju państwa, walorów turystycznych kraju, poprzez osiągnięcia gospodarcze do zagadnień historii i kultury), adresowana głównie do odbiorcy zagranicznego, będzie zawierać informacje w języku angielskim, a ponadto w językach: francuskim, hiszpańskim i niemieckim.

Niezależnie od prac nad stronami internetowymi MSZ w roku ub. była kontynuowana praca nad budową stron internetowych – obecnie już kilkudziesięciu – przedstawicielstw dyplomatycznych, instytutów kultury polskiej i urzędów konsularnych RP. Strony placówek dostosowane są do potrzeb i specyfiki krajów urzędowania. Są one ważnym elementem prowadzenia polskiej polityki zagranicznej, promującym nie tylko polskie aspiracje do członkostwa w UE, ale także zagadnienia relacji RP z danym regionem i krajem, dzieje wspólnych związków historycznych, gospodarczych, kulturalnych itp. Strony internetowe placówek MSZ na świecie są systematycznie unowocześniane i będą podlegać większej koordynacji ze strony resortu.

Kultura i nauka. Działania podejmowane w tych dziedzinach, obejmujące promocję Polski stanowiły w ub.r. ważny element strategii promocji członkostwa Polski w UE. Działające w 15 państwach członkowskich Unii Europejskiej placówki MSZ zorganizowały ponad 1500 różnorodnych przedsięwzięć kulturalnych. Obejmowały one wiedzę o Polsce i je historii, sztukę, muzykę, teatr, film, literaturę, język polski, dokonania nauki.

Najważniejsze tematy, wokół których koncentrowały się przedsięwzięcia i imprezy kulturalno-naukowe to obchody millenium stosunków polsko-niemieckich, promocja Krakowa jako jednej ze stolic europejskich w 2000 r. i rocznica odnowienia 600-lecia Akademii Krakowskiej, obchody 20-lecia “Solidarności”, obchody Roku Reymontowskiego, przyznanie Andrzejowi Wajdzie nagrody “Oscara”, które stało się okazją do szerszej promocji polskich filmów. Jednym z często przywoływanych tematów były też stosunki polsko-żydowskie, współistnienie kulturowe i problematyka Holocaustu.

O szczególnie intensywnej działalności można mówić w przypadku Niemiec. Sprzyjały temu trzy wielkie wydarzenia, które obejmowały obchody millenium stosunków polsko-niemieckich, Wystawę Światową w Hanowerze EXPO 2000 oraz Międzynarodowe Targi Książki Frankfurt 2000, na których Polska miała status gościa honorowego.

Spośród najciekawszych realizacji promocyjnych w krajach Unii Europejskiej w 200 r. należy wymienić: towarzyszącą wystawie malarstwa Jacka Malczewskiego w Musee d`Orsay wystawę rysunków artysty w Instytucie Polskim w Paryżu; współorganizowaną przez tenże instytut wystawę Olgi Boznańskiej; zorganizowany w Holandii przez ambasadę RP w Hadze mini festiwal polki w Amsterdamie i “Tygodnie polskie” w Maastricht, festiwal twórczości Brunona Schulza w Trieście, “Dni Sopotu” w Sztokholmie.

Do przeszłości zaczyna już należeć wizerunek Instytutu Polskiego jako działającego głównie w kameralnej formule domu kultury oraz placówki dyplomatycznej jako organizatora protokolarnych spotkań w artystycznej oprawie.

Fragmenty opracowania wykonanego przez Departament Dyplomacji Kulturalnej MSZ pt. “Promocja członkostwa Polski w UE w roku 2000”.