Przejęli cały handel chiński na morzach południowych, stając się agentami chińskich kupców. Najbardziej dochodowy kierunek handlu to Japonia, „odkryta” przez Portugalczyków w 1542 roku. W 1543 roku Portugalczycy zainicjowali pierwsze kontakty, ustanawiając szlak handlowy łączący Goa z Nagasaki.

Statki pływające na tej trasie zwano „czarną flotą”, a to dlatego, że ich kadłuby malowano smołą. Potem nazywano tak wszystkie statki zachodnie przybywające do Japonii między XVI a XIX wiekiem. Statki wiozące chiński jedwab zjawiały się w tam każdego lata, a w listopadzie lub grudniu wracały do Makau wyładowane srebrem i miedzią, zgarniając za tę usługę wysoką marżę.

Portugalski „czarny statek”; Kanō Naizen – Muzeum Miejskie w Kobe;

https://en.wikipedia.org/wiki/Black_Ships#/media/File:NanbanCarrack.jpg; DP

Związki Makau z Japonią były silne – poza jedwabiem wędrowały tam technologie dotyczące fortyfikacji i broni. Makau było znane z odlewni armat działającej w dzielnicy Chunambeiro, którą w 1625 roku przejął Portugalczyk Manuel Tavares Bocarro. Pod jego okiem powstawały najlepsze armaty epoki. W 1627 roku Bocarro wyprodukował kilka dużych dział, które mogły strzelać kamiennymi pociskami o wadze ponad 22 kg każdy. Armaty Bocarro sprawdzały się nie tylko w Makau, ale także w Wietnamie, Japonii, Filipinach, Malakce. Jedna trafiła na Jawę. Zawieźli ją tam Holendrzy, którzy na terenie miasta Jakarta założyli twierdzę Batawia, z armatą wycelowaną we wroga.

Muzeum Historii Jakarta; Bacarro potrafił żartować – to „figa z makiem” przeznaczona dla wrogów;  https://tetanggaexhibition.com/en/node/4

Niestety, w Makau nie zachowały się żadne oryginalne armaty Bocarro. Odlewnia Bocarro wyprodukowała 73 działa artyleryjskie, które z fortecy na wzgórzu broniły bezpieczeństwa Makau i Portugalczyków przed atakami z morza. W okresie wojny na Pacyfiku (1937–1945), kiedy ulice miasta zapełnione były głodnymi i umierającymi z głodu, rząd Makau sprzedawał Japończykom wszystko, co było wartościowe, w tym statki, armaty i sprzęt łączności, w zamian za ryż. Teraz fortecę zdobią armaty brytyjskie, z których jedna jest wycelowana w Grand Lisboa, ogromne kasyno hotelowe w kształcie lotosu i najwyższy budynek w Makau (258 m).

Fot. EP

Złoty okres tego miejsca trwał ponad pół wieku. W tym czasie międzynarodowy status Makau był wyższy niż status Kantonu, Nagasaki, Manili, Malakki czy Dżakarty. Było to najsłynniejsze centrum dystrybucji towarów na Dalekim Wschodzie, najważniejsze okno komunikacji Chin ze światem zewnętrznym oraz najbogatsza i najwspanialsza portugalska osada w Azji.

***

Kłopoty w życiu portugalskiego Makau rozpoczęły się, kiedy na jego wodach zjawił się 23 lipca 1635 roku pierwszy angielski statek „London”, który należał do Kompanii Wschodnioindyjskiej, utworzonej w 1600 roku. Anglicy za wszelką cenę chcieli nawiązać stosunki handlowe z Chinami. Po dotarciu do Makau  próbowali przekonać władze chińskie, aby dały im podobne przywileje jak Portugalczycy, ale Portugalczycy nie chcieli dopuścić żadnej konkurencji na tych wodach. Anglicy nie mogąc nic uzyskać – załadowali zakupione działa Bocarra i odpłynęli. Naruszyli jednak istniejący układ stosunków w tym rejonie i wywołali niepokój władz w Kantonie, które „za wpuszczenie do portu niebezpiecznych cudzoziemców” nałożyły na Portugalczyków wysokie kary.

Dwa lata później na tych wodach pojawiły się kolejne statki angielskie.  

27 czerwca 1637 roku w Makau zakotwiczyły cztery silnie uzbrojone angielskie jednostki dowodzone przez kapitana Johna Weddella (1583–1642), który z listem od króla Karola I zmierzał w stronę Kantonu. Weddell  liczył na szybkie nawiązanie kontaktów handlowych w Kantonie, ale żadna z prób się nie powiodła. 1 sierpnia 1637 roku podjął akcję agresywną, żeglując w górę rzeki bez pozwolenia. Jego drogę zablokowało czterdzieści chińskich dżonek. Przebijając się przez nie, 12 sierpnia zbliżył się do Kantonu, ostrzeliwując broniący dostępu do portu fort Bogue.

Był to pierwszy brytyjsko-chiński konflikt zbrojny. Następnego dnia doszło do kolejnej potyczki, która pociągnęła za sobą chińskie ofiary. Arogancki Weddell wysłał do Guangzhou delegację, która miała negocjować otwarcie handlu, ale Chińczycy aresztowali emisariuszy pod zarzutem piractwa. Weddell musiał błagać Portugalczyków o pomoc w ich uwolnieniu. Zanim to nastąpiło, musiał podpisać zobowiązanie, w którym obiecał zarówno Chińczykom, jak i Portugalczykom, że nigdy nie wróci do Chin. Upokorzony opuścił wody chińskie 27 grudnia.

***

Pojawienie się europejskiej konkurencji w regionie na przełomie XVI i XVII wieku zagroziło modelowi handlu, na którym Makau opierało swój dobrobyt. Pod koniec XVI wieku Anglia i Holandia usiłowały wejść w ten region handlowy. Ciosem dla prosperity Makau było definitywne zamknięcie w roku 1639 portu w Nagasaki dla statków z Makau. Natychmiast przełożyło się to na spadek dopływu srebra do Chin. Kilka miesięcy później zamarł chińsko-hiszpański handel na Filipinach, co odcięło Chiny od ważnego źródła srebra z kopalni peruwiańskich i meksykańskich,  transportowanego przez Manilę. Skutkiem tego była szybka deflacja.

Ostateczne zamknięcie Japonii dla Portugalczyków w 1640 roku oznaczało początek powolnego schyłku Makau. Holendrzy, po nieudanych atakach na Makau, w roku 1624 usadowili się na Formozie. Wyparli stamtąd Japończyków, głównie piratów, a w roku 1642 także Hiszpanów i nawiązali bezpośrednie kontakty handlowe z przemytnikami z nadmorskich prowincji (Fujian), od których otrzymywali wszystko, co tylko chcieli. Nie mieli więc potrzeby zawijania do Makau. W latach 1640–41 przejęli portugalską Malakkę, co odcięło Makau od Goa i rynków dalej na zachód i choć Portugalczycy dalej przewozili cenne jedwabie do Meksyku i Peru, to Makau było coraz bardziej zdominowane przez holenderskich i brytyjskich marynarzy. Stało się ono centrum mieszkalnym dla brytyjskich, francuskich i duńskich „chińskich handlowców”, zainteresowanych tylko sezonem handlowym w Kantonie.

Między rokiem 1644, (początek dynastii Qing) a pierwszą wojną opiumową (1839), Makau jeszcze próbuje utrzymać swoją uprzywilejowaną w regionie pozycję, lecz polityka rządów Qing hamuje swobodny handel, wprowadzając wiele zakazów dla Chińczyków: w latach 1665–1684 zakazano jakiegokolwiek handlu morskiego, a nawet połowów ryb.

Jeszcze w roku 1673 Makau obsługiwało w ciągu roku 20 obcych statków, na czym zarabiało milion taeli rocznie.

W roku 1684 uprzywilejowana pozycja Portugalczyków w handlu z Chinami kończy się definitywnie. W tym roku Chiny oficjalnie ogłosiły Makau portem handlu zagranicznego, co oznaczało, że inni cudzoziemcy dostali te same przywileje handlowe, co Portugalczycy. Natychmiast zjawili się tam Anglicy z Kompanii Wschodnioindyjskiej, a za nimi handlowcy z Holandii, Hiszpanii, Francji. Wkroczyli do Kantonu, zakładając tam biura i faktorie, a Makau prosperowało jako centrum dostaw i usług dla handlu chińskiego.

Tael – jednostka monetarna. 37,3 grama czystego srebra

Od 1685 roku większość statków z Indii miała na swoich pokładach opium. Historia opium w Chinach zaczyna się w VII wieku. Wtedy wykorzystywano je do celów leczniczych. W XVI i XVII wieku narodziła się praktyka mieszania opium z tytoniem do palenia (madak), co zwiększyło znaczne na opium zapotrzebowanie.

Portugalczycy z Makau włączyli się w handel opium w 1729 roku, tj. w momencie, kiedy w Chinach wydano zakaz palenia madaku, co przyczyniło się do wzrostu popularności palenia czystego opium. Makau stało się centrum przemytu opium do Chin. Przewoziły je statki portugalskie, amerykańskie, hiszpańskie. Od roku 1802 Makau miało wyłączny przywilej importu opium, co potwierdzał dekret rządu Portugalii. W Makau znajdowała się fabryka do jego wytwarzania.

Do pierwszej wojny opiumowej (1839–1842) Makau było centrum dystrybucji tego narkotyku. Stąd do Chin eksportowano co roku tysiące skrzyń opium, a zyski z tego procederu były dla Makau głównym źródłem utrzymania.

W XVIII wieku już coraz mniej statków handlowych zawijało do Makau. Wynikało to z faktu, że były one większe i nie potrzebowały tak często zawijać do portów, by uzupełniać zapasy wody i żywności. Makau, jako port pośredni traciło swe znaczenie. W wieku XIX wojny opiumowe, a w ich konsekwencji otwarcie wielu portów traktatowych na wybrzeżach Chin pogłębiło stagnację tego miejsca. W niemałym stopniu przyczynił się do tego rozwój Hongkongu, który po zainstalowaniu się tam Brytyjczyków w 1842 roku przejął większość funkcji Makau, głównie zaś portowych, ponieważ większe statki zostały przyciągnięte do portu wodnego Victoria Harbour.

ELŻBIETA POTOCKA

Więcej:

Elżbieta Potocka, Makau – element chińskiej wizji świata, Toruń 2021.