Chrześcijaństwo to różne odłamy: katolicy, protestanci, chrześcijanie ortodoksyjni, anglikanie, wyznawcy starożytnych Kościołów wschodnich, Żydzi mesjanistyczni, czyli synowie Nowego Przymierza – to Żydzi uznający się jednocześnie za wyznawców judaizmu i chrześcijaństwa. Wyznawcy judaizmu nie uznają Żydów Mesjanistycznych za Żydów, lecz za sektę chrześcijańską, sprzeczną z judaizmem,

Chrześcijaństwo to religia monoteistyczna i uniwersalistyczna.

Jej istotą jest wiara w Jezusa Chrystusa. Postać historyczną z Nazaretu, uznaną za Pomazańca i Syna Bożego, Mesjasza i Zbawiciela ludzkości.

Chrześcijaństwo powstało na kanwie judaizmu – zgodnie ze starotestamentowym Przymierzem Izraelici byli dziedzicami bożych obietnic, a także głównymi adresatami objawienia. Współczesny Jezusowi z Nazaretu judaizm to środowisko, w którym Kościół ma swoje początki. W tym środowisku kształtował się Nowy Testament, druga część Biblii chrześcijan. Pod koniec I wieku pierwsze wspólnoty chrześcijańskie wychodziły z judaizmu.

Wśród pierwszych chrześcijan żywa była świadomość przynależności Jezusa Chrystusa do narodu żydowskiego i jego wierność tradycji: jak każdy Żyd został on obrzezany w 8. dniu po swoim narodzeniu, a w 40. ofiarowano go w Świątyni, otrzymał imię Jehoszua lub Jeszua. Został wychowany w poszanowaniu przepisów Tory.

Pielgrzymki do Jerozolimy nadawały rytm życiu Jezusa i jego najbliższych.

Znaczenie świąt żydowskich w życiu Jezusa podkreśla wyraźnie Ewangelia św. Jana. Mówi ona m.in. o obchodach żydowskiego święta Paschy, w czasie których Jezus ustanowił Eucharystię.

Jezus Chrystus miał świadomość, że jest oczekiwanym przez Izrael Mesjaszem; czyli osobę, zapowiedzianą przez Boga Jahwe, która ma przynieść ostateczne rozwiązanie problemu zła, grzechu i śmierci w świecie, i ustanowić tzw. królestwo mesjańskie, będące nowym rajem, przewyższającym szczęście pierwszego. Chrześcijanie uznają, że tą osobą jest Jezus Chrystus. Trzon narodu żydowskiego trwa w oczekiwaniu na przyjście mesjasza.

Grzech – przekroczenie norm religijnych. W religiach, w których Bóg jest bytem osobowym, jak judaizm i chrześcijaństwo, grzech oznacza dobrowolne zerwanie przymierza z Bogiem poprzez dokonanie złego czynu.

Życie i nauczanie Jezusa Chrystusa było swoistym protestem przeciwko legalizmowi wiary, akcentowało miłość i miłosierdzie Boga wobec wszystkich ludzi.

 *

Osnowę chrześcijaństwa stanowiły inne religie ówczesnego świata. Chrześcijaństwo jako zjawisko społeczne rozwinęło się zgodnie z prawami rządzącymi życiem społecznym, tj. z powodu warunków, jakie zaistniały w Cesarstwie Rzymskim w początkach naszej ery. Chrześcijaństwo zaczęło się kształtować zarówno w gminach żydowskich w Palestynie, pierwsza gmina chrześcijańska powstała około 30 roku, następne powstawały w diasporze.

Diaspora – słowo pochodzenia greckiego. Oznacza ono rozproszenie członków danego narodu wśród innych narodów lub też wyznawców danej religii wśród wyznawców innej. Nazywa się tak również społeczność rozproszonych osób.

W połowie I w. n.e. najważniejszymi ośrodkami chrześcijaństwa była Jerozolima i Antiochia Syryjska, a następnie Efez, Aleksandria, Cezarea, Rzym, Korynt.

Gminy chrześcijańskie różniły się od siebie zarówno pod względem organizacyjnym jak i doktrynalnym i kultowym. Istniały dwa główne nurty: judeochrześcijański i poganochrześcijański. Pierwszy uważał się za jedną z sekt żydowskich – zachowywał prawo mojżeszowe i żydowski rytuał. Jednak klęski kolejnych powstań żydowskich przeciwko Rzymowi, zburzenie Jerozolimy, sprawiły, że te pierwsze gminy oddzieliły się od gmin żydowskich. Nurt poganochrześcijański przepojony był ideami hellenizmu i od początku zrywał ze zwyczajami żydowskimi. Na aktualności straciło oczekiwanie Mesjasza jako przywódcy politycznego i wybawiciela „narodu wybranego”, a zwyciężyła idea mesjanizmu uniwersalistycznego, mająca objąć wszystkich, zarówno Żydów, jak i pogan.

*

Przezwyciężenie mesjanizmu żydowskiego pozwoliło chrześcijaństwu rozwinąć cechy ponadnarodowe i pretendować do odgrywania roli religii uniwersalistycznej. W I wieku chrześcijaństwo istniało już w Azji Mniejszej, Syrii, Grecji, Italii, Egipcie, a w II wieku  w Galii i Afryce Północnej. Łącząc w sobie cechy judaizmu i hellenizmu zaczęło się szybko szerzyć w środowiskach nieżydowskich, w których kryzys systemu niewolniczego powodował największe konflikty społeczne. Nowa religia była tam przyjmowana jako wyraz bezsilności mas uciskanych oraz wyraz przeciwko nieludzkim stosunkom społecznym. Takie jej postrzeganie sprawiało, że niewolnicy i biedota mieli nadzieję na polepszenie ich losów. Na to też liczyli lojalni wobec Rzymu kierownicy gmin i część zamożnych chrześcijan.

Nową religię traktowano początkowo pogardliwie. Z czasem przestraszono się jej ogromnej siły, którą postrzegano jako zagrożenie dla rzymskiego porządku społecznego. To było powodem prześladowania chrześcijan za panowania Nerona, Domicjana, Trajana, Marka Aureliusza, Decjusza, Dioklecjana. Prześladowania chrześcijan trwały do IV wieku.

Pod koniec II wieku, Kościół był w Cesarstwie organizacją masową, zdyscyplinowaną, kierowaną przez biskupów, którym udało się opanować pierwotne rewolucyjne nastawienie mas. Biskupi byli gotowi do współpracy z państwem za cenę uznania praw Kościoła. Musieli się jednak liczyć z rewolucyjnymi nastrojami mas, które nie chciały kompromisu ze znienawidzonym ustrojem społeczno-politycznym. Skutecznym środkiem pacyfikacji nastrojów rewolucyjnych mas, było kierowanie ich uwagi na królestwo boże, które ma się pojawić w „czasach ostatecznych”, przy końcu świata. Uspokoiło to wrzenia społeczne.

DOKTRYNA

W II wieku została spisana Tradycja i kształtował się kanon ksiąg świętych. Rozwijała się też obrzędowość kultowa. Początkowo była bardzo uboga, z czasem upodobniła się do misteriów hellenistycznych. Nastąpiła dalsza organizacja Kościoła – miejsce wędrownych kaznodziejów i apostołów zajęła organizacja hierarchiczna z biskupami jako kierownikami gmin na czele.

Ujednolicono też organizację gmin, między którymi następowała wymiana korespondencji, osobiste odwiedziny oraz zebrania kierowników gmin na tzw. synodach, później zwanych soborami powszechnymi. Dokonano definitywnego podziału na kler i laików, których podporządkowano klerowi, nie tylko w sprawach kultowych, ale i organizacyjnych.

*

Urzędowe uznanie chrześcijaństwa przez Cesarstwo nastąpiło na mocy Edyktu Mediolańskiego cesarza Konstantyna Wielkiego w 313 roku, a na mocy Dekrety Teodozjusza I Wielkiego w 380 roku chrześcijaństwo stało się religią państwową.

Zaprzestanie prześladowania chrześcijan, spowodowało swobodny rozwój religii. Szybko  stała się ona w ówczesnym świecie religią dominującą. Wręcz w dobrym guście było stać się chrześcijaninem. Wielu przyjmowało chrzest, gdyż pomagało to w robieniu kariery urzędniczej czy wojskowej, także z pobudek towarzyskich czy politycznych.

Wraz z szybko rosnącą liczbą chrześcijan, spadała „jakość” ich życia.

PUSTELNICY

Związanie się Kościoła z Cesarstwem wywołało protesty radykalnie myślących chrześcijan, czego wyrazem był ruch pustelniczy. Pójście na pustynie miało pomóc im „żyć według zasad ewangelii”.

Odejście na pustynię miało być pewną formą tęsknoty za męczeństwem. Przez pierwsze wieki rozwoju chrześcijaństwa rozumiano, że naśladowanie Chrystusa w całej pełni, to naśladowanie Go w Jego męce. Ci, którzy chcieli przyjąć całą głębię Ewangelii, zaczęli uciekać ze swoich środowisk, gdzie wśród chrześcijan, z nazwy, żyło się duchem świata, a nie Ewangelii. Uciekając na pustynię, mogli podjąć duchową walkę, co oznaczało białe męczeństwo zmagań z pokusami. Robili to w przekonaniu, że Kościół uratują ludzie pustyni.

Kościół urzędowy do czasu tolerował ruch pustelniczy, kiedy jednak przybrał on formę życia zakonnego, postanowił go opanować i przyporządkować swojej hierarchii. Stało się to w 451 roku.

 ZRÓŻNICOWANIE

 Liczebny i terytorialny rozwój chrześcijaństwa przyczynił się do powstawania rozbieżności, zwłaszcza w kwestiach doktrynalnych. Po upadku cesarstwa rzymskiego w roku 476 nastąpiło zaostrzenie konfliktów między kościołem wschodnim i zachodnim na tle walki biskupów Rzymu i Konstantynopola o władzę zwierzchnią.

Uaktywniły się też misje nestoriańskie, które w V wieku dotarły do Indii (Wybrzeże Malabarskie), w VII–X wieku przyczyniły się do powstania chrześcijaństwa w Chinach, głównie dlatego, że doktryna, podkreślająca ludzką naturę Jezusa i wiarę w reinkarnację, była bliska religiom Chińczyków – zwłaszcza kultowi przodków.

Nestorianizm – doktryna chrześcijańska głosząca, że Jezus Chrystus składa się z dwóch odrębnych bytów: ludzkiego i boskiego. Nazwa pochodzi od Nestoriusza, patriarchy Konstantynopola w latach 428–431. Nestorianizm został uznany za herezję i potępiony na soborze efeskim w 431 roku.

W roku 754 powstało Państwo Kościelne

W IX–X wieku nastąpił kryzys papiestwa, toczyły się spory i walki polityczne o władzę religijną i świecką między papieżami a cesarzami (cezaropapizm), co nastąpiło także w późniejszym średniowieczu. Już w XI wieku zaczęto przeprowadzać reformy w chrześcijaństwie zachodnim, ale nie zdołały one zapobiec przyszłym rozłamom.

Od IX wieku rozbieżności politeistyczne, społeczne, religijne i kulturowe, spowodowały oddalanie się chrześcijaństwa zachodniego i chrześcijaństwa bizantyńskiego, co doprowadziło w roku 1054 do powstania tzw. schizmy wschodniej i ostatecznego wyodrębnienia prawosławia. Od tej pory zamiast jednego istniały dwa kościoły chrześcijańskie – katolicki, tj. rzymski i prawosławny, tj. bizantyński. Próby pojednania obu kościołów nie dały rezultatów, a w czasie wojen krzyżowych stały się niemożliwe.

W średniowieczu cała Europa pozostawała pod dominacją Kościoła, zarówno pod względem politycznym jak i kulturowym. Kościołowi była podporządkowana nauka, filozofia, i wszelka twórczość intelektualna. W doktrynie chrześcijańskiej znajdowały uzasadnienie ówczesne stosunki społeczne, władza papieska i monarsza. Do niej też odwoływali się przedstawiciele ruchów ludowych, występujących przeciwko panującym stosunkom społeczno-politycznym. Na tym tle rodziły się herezje nawołujące do nawrotu ku ewangelii i pierwotnemu chrześcijaństwu. Kościół walczył z nimi przy pomocy inkwizycji i przy wsparciu władzy świeckiej tępiono wszelkie ruchy zagrażające „porządkowi społecznemu”. Wspomnieć tu można Jana Husa, filozofa, reformatora Kościoła, prekursora protestantyzmu. Te wszystkie ruchy przygotowały grunt do wielkiej reformacji XVI wieku i  rozłamu Kościoła zachodniego, a w konsekwencji do powstania protestantyzmu.

 Powstał wówczas Kościół ewangelicko-luterański (ewangelicko-augsburski), odwołujący się do teologii Martina Lutra (luteranizm) oraz Kościół ewangelicko-reformowany, wyrastający z działalności Jana Kalwina (ewangelicyzm reformowany).  Następny narodził się niezależny od Rzymu Kościół anglikański (anglikanizm). Reformacja nie była ruchem jednolitym. Od XVI wieku tworzyły się kolejne wspólnoty kościelne: baptyści, kwakrzy, prezbiterianie, metodyści.

W ten sposób powstały trzy wielkie kościoły chrześcijańskie: katolicki, prawosławny i protestancki.

******

Czasy nowożytne to odkrywanie nowych obszarów, które zostały objęte działalnością misyjną. Hiszpanie, Portugalczycy, Francuzi chrystianizowali Nowy Świat. W Ameryce Północnej większy wpływ mieli protestanci, a w Ameryce Środkowej i Ameryce Południowej – katolicy. Portugalczycy i Hiszpanie w XVI wieku idee chrześcijaństwa zaszczepiają na obszarach Azji południowej i wschodniej. Rosyjski Kościół prawosławny od XVI wieku za carskim wojskiem wysyłał misje na tereny dawnych chanatów tatarskich: kazańskiego, astrachańskiego, krymskiego oraz wśród ludów zamieszkujących Syberię, Alaskę i Daleki Wschód.

*

Nasza kultura, to kultura judeochrześcijańska i kształtuje nas od wieków.

                                                                                              DR ELŻBIETA POTOCKA

Źródła:

Stary testament. Historia zbawienia, Paryż 1983.

Religia, Encyklopedia PWN, Warszawa 2001.