Polska nie miała wówczas ani uznania międzynarodowego, ani uznanych granic. Mocarstwa zwycięskie uznawały Komitet Narodowy Polski pod przewodnictwem Romana Dmowskiego za jedynego reprezentanta Państwa Polskiego, natomiast Józef Piłsudski, związany w przeszłości z państwami centralnymi, nie cieszył się zaufaniem Ententy.

W książce poświęcono sporo miejsca wyborom do Sejmu Ustawodawczego, pełnym agresji politycznej zwalczających się ugrupowań, która dominowała w czasie całego jego  funkcjonowania, a których wielkim przegranym były środowiska lewicowe; miejsca w Sejmie zdobyła jedynie PPS z Moraczewskim i Niedziałkowskim na czele.

Obrady Sejmu to stała rywalizacja między obozem narodowym a piłsudczykami, głównie na tle polityki międzynarodowej: czy Polska ma być inkorporacją czy federacją. Głównym celem posłów było przygotowanie konstytucji, zwanej potem Konstytucją Marcową, ale oprócz tego Sejm przeprowadził niemało reform, stworzył armię i doprowadził do ustalenia granic RP.

Kolejny rozdział książki, to omówienie głównych tematów kampanii wyborczej do Sejmu Ustawodawczego, kampanii pełnej ataków, wymierzonych w konkurentów politycznych. Główną w niej rolę i aktywność odgrywały środowiska prawicowe, a zwłaszcza endecja, które podnosiły zagrożenia, czyhające na RP, zarówno ze strony Niemców, Żydów jak i bolszewików. Potrzebne było jakieś państwo zachodnie, popierające RP i tu liczono na Francję. Tę ewentualną pomoc uzależniano od istnienia rządu polskiego, który potrafi okiełznać anarchię.

W wyborach silne były ugrupowania chłopskie; o miejsce w Sejmie skutecznie walczyły też mniejszości narodowe. Zarówno lewica jak i mniejszości wzywały do bojkotu wyborów, ale wyborcy zignorowali te wezwania. W książce przedstawiono postać Ferdynanda Radziwiłła, marszałka seniora Sejmu Ustawodawczego, organu nie istniejącego w czasach przedrozbiorowych. Jednakże nie odebrał on ślubowania od posłów, a jego pozycja polityczna była dość krucha, ponieważ pochodził z Wielkopolski, a tam wybory zostały przeprowadzone dopiero 1 czerwca 1919 roku, natomiast on w tych wyborach udziału nie wziął i jego mandat wygasł.

Omówiono w pracy również Tymczasowy Regulamin Sejmu Ustawodawczego i jego późniejsze zmiany, przyjęte przez Konwent Seniorów, a przedłożone przez rząd. Część przepisów, dzisiaj byśmy powiedzieli, o charakterze biurokratycznym, konwent odrzucił. Szereg przepisów było jednak niezbyt precyzyjnych i miały być one zweryfikowane dopiero w praktyce. Przedstawiono w regulaminie kierownictwo Sejmu, Komisje oraz dość lakonicznie sprecyzowano prawa i obowiązki posłów. Poprawki dotyczyły głównie  możliwości trzeciego czytania ustaw, uposażeń posłów.

W książce przedstawiono też omówienie obrad Sejmu w prasie endeckiej i socjalistycznej. Obie siły przedstawiły swe oczekiwania wobec Sejmu; oba ugrupowania liczyły na to, że Sejm będzie kontynuatorem Sejmu Wielkiego i przeprowadzi ważne reformy. Autorka tej części książki omawia generalnie prasę w II RP wskazując na intencje endeków i socjalistów: oba ugrupowania dezawuowały przeciwników, co dobitnie wskazywało na brak jedności w Sejmie.

Sporo miejsca poświęcono wojnie polsko-bolszewickiej, a zwłaszcza stanowisku, jakie w Sejmie zajęły poszczególne ugrupowania. Większość polityków uważała, że Polska na wschodzie nie uzyska granic drogą pokojową. Ale skrajna lewica PPS uważała, że ogólnoeuropejska rewolucja umożliwi odzyskanie granic „pokojowo”, natomiast PSL-Lewica sygnalizowała zaborczość Rosji, która stanowi stałe zagrożenie dla Polski. Podejścia federacyjne i inkorporacyjne ignorowały aspiracje narodowościowe Ukraińców, Litwinów i Białorusinów. W książce jest mowa o współpracy Piłsudskiego z Ukrainą i o odgłosach tej współpracy w Sejmie Ustawodawczym, choćby w postaci powołania posłów do Rady Obrony Państwa i w postaci roli tego organu.

W książce przedstawiono stosunki gospodarcze polsko-francuskie na forum Sejmu. Ale nie tylko… Francja, generalnie, zwlekała z podpisaniem układu politycznego z Polską, który to układ został podpisany dopiero 19 lutego 1921 roku, a Francja w zamian domagała się od Polski ustępstw gospodarczych.

W jednym z rozdziałów książki jest mowa o ankiecie w sprawie Konstytucji RP z 1919 roku i o innych projektach konstytucji. (Pytania ankiety i rozwiązania konstytucyjne). Omówiono też niektóre zagadnienia, dyskutowane w Sejmie, jak np. państwowa pomoc ludziom nauki, a także sposób nauczania o pracy Sejmu z wykorzystaniem współczesnych środków przekazu.

Przedstawione zostały również sylwetki niektórych posłów: Antoniego Matakiewicza, Adama Cieśli czy Leona Misiołka (na uwagę zasługują zdjęcia z archiwum tego ostatniego). Interesującym elementem książki jest „Terminarz posiedzeń i główne tematy Sejmu Ustawodawczego 1919-1922”.

Bardzo interesująca i ważna książka o pracach Sejmu Ustawodawczego po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, po 123 latach rozbiorów.

                                                                                              Jacek Potocki

Zbigniew Girzyński, Jarosław Kłaczkow, Jan Żaryn (red. naukowa), „Fundamenty Niepodległej. Sejm Ustawodawczy (1919-1922”, Wydawnictwo  „Adam Marszałek”, Toruń 2020, s. 574