Ta drastyczna opinia jest dziełem Niny Chruszczowej, prawnuczki radzieckiego lidera Nikity, w 1964 roku obalonego przez partyjnych kolegów. Pani Chruszczowa mieszka w Ameryce i wykłada na uniwersytecie New School w Nowym Jorku. Jej śmiałą diagnozę przytacza rosyjski portal Słon, który zaczerpnął tekst z amerykańskiego Project Syndicate. W swej wypowiedzi Chruszczowa wyraża przekonanie, że jeśli już Rosjanie biorą się za zrzucenie z tronu przywódcy, to zawsze w końcu osiągają cel. Władza absolutna demoralizuje absolutnie – pisze autorka, cytując słowa lorda Actona. Daje tym samym do zrozumienia, że obywatele mają już dość prezydenta, którego podejrzewają o zbicie gigantycznej fortuny dzięki władzy. Chruszczowa przypomina m.in. w jakiej niesławie pozostawił stanowisko szefa państwa Borys Jelcyn. Najpierw twierdził, że póki ludzie głodują, to jemu przez gardło nie przejdzie nawet kawałek jesiotra, a później się okazało, że zgromadził majątek szacowany na miliony dolarów. Amerykańsko-rosyjska politolożka uważa, że Władimir Putin nie gra uczciwie. Na początku obiecywał bowiem, że wypełni „tylko” dwie kadencje prezydenckie, bo jest przywiązany do reguł fair play, a potem złamał przyrzeczenie. I teraz rządzi 13. rok, wykonując trzecią kadencję, w międzyczasie będąc premierem. Nina Chruszczowa podkreśla, że 40 proc. Rosjan pragnie odejścia Putina, i że liczba ta będzie już tylko rosnąć. I może tak być: w relacjach telewizyjnych widać, że gdzieś uciekła charyzma tego niegdyś niebywale popularnego polityka.    

Pamirska intryga – 16.05

Nie ma żadnego konsulatu chińskiego w Górskim Badachszanie. Kłamie, kto mówi, że jest – zaklina się MSZ Tadżykistanu. A skąd się w ogóle wzięły plotki, że Pekin otwiera przedstawicielstwo konsularne na terenie Pamiru – pięknym, malowniczym, jednocześnie biednym i gospodarczo niedorozwiniętym? Wydaje się, że chyba stąd, iż region jest strategicznie położony: graniczy z Afganistanem, Kirgistanem i z samymi Chinami. Przypuszczam, że w tej krainie nie tylko Chińczycy chcieliby sobie założyć dyplomatyczną bazę, by trzymać rękę na pulsie wydarzeń. Przez wyżynne przełęcze i kręte ścieżki tadżyckiej autonomii mają również przebiegać szlaki przerzutu narkotyków z Afganistanu. A jak już są wytyczone tajne marszruty, to poza środkami odurzającymi przemytnicy mogą tamtędy szmuglować także ludzi i broń. Resort spraw zagranicznych w Duszanbe zapewnia, że na razie Państwo Środka nawet nie występowało z wnioskiem o uruchomienie konsulatu w górskiej prowincji. I jeszcze – najwyraźniej po to, żeby zaciemnić obraz – twierdzi, iż „wedle uznanych prawideł dyplomatycznych otwieranie konsulatów odbywa się na zasadzie wzajemności”. Można założyć, że konsularny przyczółek Chin w Górskim Badachszanie (w jego stolicy Chorogu) na pewno kiedyś ruszy, tylko teraz są jeszcze siły, którym zależy na blokowaniu koncepcji. Tadżyckie media nie bez kozery informowały o planach chińskich. Przy okazji cytowały słowa szefa regionu, Kodiriego Kosima, który miał powiedzieć, że konsulat ChRL w Chorogu ułatwi otrzymanie wiz lokalnym przedsiębiorcom. Na marginesie dorzucę, że na tym tylko z pozoru zapomnianym przez Boga terytorium większość mieszkańców wyznaje izmailizm, odnogę szyityzmu, czyli religii dominującej w wojowniczym Iranie. A zwierzchnikiem izmailitów jest miliarder Aga Chan IV, spektakularnie inwestujący w Azji Środkowej. W ogóle Badachszan był kiedyś większy, ale w 1895 roku jego drugą część, leżącą po lewej stronie rzeki Amu-Darii, oddano Afganistanowi. Tak sobie wtedy postanowiły imperia rosyjskie i brytyjskie, i tak już zostało.

Piłka sympatii – 15.05

Pakistańczycy są oryginalni. Przed EURO 2012 zrobili i ustawili w Warszawie olbrzymią piłkę. Teraz każdy może się na niej podpisać, i będzie to znak poparcia dla polskich futbolistów. Czemu akurat Pakistan, gdzie Rzym gdzie Krym? Otóż, jak na uroczystości przy skwerze ks. Twardowskiego tłumaczył ambasador Murad Ali, chodzi o to, że jego kraj zawsze sympatyzował z Polską. Na dodatek obchodzimy właśnie 50. rocznicę ustanowienia stosunków dyplomatycznych między Islamabadem a Warszawą. I, tu już dodam od siebie, Pakistańczycy są potęgą w produkcji futbolówek. Rocznie wytwarzają ok. 40 mln skórzanych kul do kopania, ale gdy odbywa się EURO (tak jak teraz) czy mundial, to robotnicy zakładów w Sialkot szyją ręcznie nawet 60 mln. Stanowi to wtedy 70 proc. globalnego rynku manualnie wytwarzanych piłek. Ta, którą Pakistańczycy nam podarowali – przedmiot dwumetrowy – stać będzie nieopodal pomnika Prusa do 27 maja, ale tylko od południa do dziesiątej wieczorem. Ambasador Ali nie krył, że fundując nam taką gigantyczną zabawkę myślał jednocześnie o promocji swego państwa. Zachęcał do podróży turystycznych, odwołując się do bujnej historii i kultury tych terenów, wspominając, że Pakistan to piękny, zielony kraj, gdzie można też kąpać się w morzu i wędrować (trekking) po górach, byle z głową. Że ojczyzna ekscelencji jest grzechu warta mogę zaświadczyć, bo już ją parę razy odwiedzałem.

Kolumb też Polak – 14.05

Same sensacje. Nie dość, że Kopernik mogła być kobietą o imieniu Nieluba, to jeszcze Kolumb mógł być Polakiem. Tezę o polskości najsłynniejszego odkrywcy – rzekomo potomka genueńskiego tkacza – od lat zgrabnie udowadnia portugalsko-amerykański naukowiec i pisarz Manuel Rosa. Szczegóły zwalającego z nóg rodowodu najprecyzyjniej wykłada na kartach książki „Kolumb. Historia nieznana”, wydanej nakładem oficyny Rebis. Goszczący ostatnio w Warszawie (po raz trzeci), gdzie nawiasem mówiąc przed laty poznał żonę pochodzącą z Białorusi, Rosa spotkał się z wysłannikiem DECYDENTA w stołecznym hotelu Novotel (kiedyś znanym jako Forum). Literat i badacz problem „kolumbijski” prześwietla ponad 20 lat. Podczas spotkania trzymał w rękach egzemplarz i żarliwie przerzucał strony, wskazując na fragmenty, tablice i wykresy mające świadczyć, że największy podróżnik i eksplorator był synem Władysława III Warneńczyka. Cały dowcip polega na tym, że 20-letni polski król miał polec pod Warną, tymczasem – jak się okazuje – ocalał na polu bitwy. Uciekł z grupą kompanów i osiadł na Maderze. Tam też, za zgodą monarchy portugalskiego, poślubił szlachciankę, Senhorinhę Annes. A że Warneńczyk ukrywał prawdziwą tożsamość, to i syn konspirował swoje pochodzenie, przybierając zmyłkowe nazwisko. To pod nim przeszedł do historii jako najwybitniejszy, odważny żeglarz i wędrowiec, który otworzył światu oczy na różne cuda, m.in. na istnienie takiego kontynentu jak Ameryka. Na podstawie epokowego dzieła Manuela Rosy ma być nakręcony film fabularny. Pozostańmy przy nadziei, że obraz powstanie jednak pod egidą bogatego Hollywoodu, i że jego twórca będzie renomowanym rzemieślnikiem. Bo tylko wtedy – dzięki żywemu, czytelnemu przekazowi i frekwencji – prawda o Kolumbie dotrze do świadomości społecznej, wywracając gruntowaną przez stulecia zafałszowaną wiedzę. Rosa powiedział nam jeszcze, że planuje nową książkę, tym razem o samym Władysławie III. Ma być udokumentowana tak samo solidnie, jak dotychczasowe pozycje w literackim dorobku autora. Chwalił się, że wszystko sprawdza tak żmudnie i skrupulatnie, iż później trudno się go czepia o błędy. Dlatego Manuela Rosę ochrzczono detektywem piśmiennictwa historycznego.

Słodycz Gruzji – 11.05

Gruzja jest dla większości rosyjskich mediów czarnym ludem, którego można wyłącznie potępiać. Tylko „Snob” nie musi. Magazyn wydaje miliarder Michaił Prochorow. Oddelegowani przez niego do kaukaskiej republiki wysłannicy, po powrocie rozpływają się w zachwytach nad tym owianym legendami państwem. Ozdobiona zdjęciami publikacja w „Snobie” jest wyjątkiem in plus, dowodem, że nawet w kraju autorytarnym można się wyłamać z szeregu. Reporterzy elitarnego miesięcznika uważają, że Gruzję zamieszkują dobrzy, otwarci ludzie. Podobno żywią nostalgię do Rosji i Rosjan. I to mimo sierpniowej wojny 2008 roku, która sprawiła, że wskutek rosyjskiej interwencji z Gruzji wystąpiły Osetia Południowa i Abchazja. „Snob” z sympatią opisuje także zaułki starego Tbilisi, pachnące kalianem (nargile) i kawą po turecku. Uliczki te wieczorem wypełniają dźwięki fortepianu i skrzypiec, a także zakochani odpoczywający na ławkach w cieniu olbrzymich platanów i mrowie turystów. Zauroczeni Rosjanie nie mogą się nachwalić Gruzji: słodycz i uroki przyrody, potęga i piękno rzek, spowite winoroślą zbocza, zapach górskich łąk, którym można się odurzyć  nawet nie sięgając po wino, powietrze, które chce się bez końca pić, jak się poetycko wyrażają. Aż miło było czytać ten subiektywny i nieco poetycki, ale pozbawiony jadu i cierpkiej ironii kawałek o Gruzji w rosyjskojęzycznej gazecie. Bo w oficjalnych środkach przekazu Gruzja stale jest przedmiotem drwin lub lekceważenia. Powodem są rządy nielubianego przez Kreml Micheila Saakaszwilego, prowadzącego prozachodnią politykę. Ale widocznie Prochorow nie musi tańczyć tak jak pozostali.  

Gracz na medal – 10.05

Krzyżówka postsowieckiej tajnej policji i przestępczości zorganizowanej. Tak wyobraża sobie naturę rosyjskich władz Christian Caryl, czemu dał wyraz w dwumiesięczniku „Foreign Policy”. Od 4 lat pismo wychodzi pod egidą The Washington Post Company. Wcześniej było własnością Fundacji Carnegie, nawiasem mówiąc mającej silną placówkę w Moskwie, gdzie pracują m.in. Lilia Szewcowa i Dmitrij Trenin. W opinii Caryla rządzący mają legitymację do panowania, bo uzyskują zwykłą większość głosów na wyborach. Nie muszą wprowadzać „policji myśli”, bo czują się wystarczająco pewnie. Autor dodaje, że jest też dość dowodów na to, iż Putin cieszy się popularnością wśród Rosjan. I wyjaśnia dlaczego: dlatego m.in., że inaczej niż jelcynowski, rząd Putina bez opóźnień wypłaca pensje i emerytury. Amerykański badacz ocenia, że czasowa zgoda na publiczne manifestacje jest oznaką elastycznej taktyki. Ale, jak dodaje, jeżeli ktoś „popróbuje wszechstronnie zakwestionować władzę aktualnej ekipy nad podstawowymi zasobami ekonomicznymi kraju, to szybko użyte zostaną brzydkie metody”. – Putin wraz z otoczeniem słusznie się domyślają, że utrata wpływów oznacza poważne ryzyko. Ci ludzie mogą zostać pozbawieni nielegalnych dochodów, wolności, a niewykluczone, że też życia – pisze. Christian Caryl jest zdania, że stabilność sytuacji w większym stopniu zależy od cen na ropę. Bo jeśli surowiec potanieje to wówczas Putin nie zdoła zrealizować obietnic w sferze gospodarczej i milcząca większość przemówi. – Można się do niego różnie odnosić, ale Władimir Władimirowicz ciągle potrafi grać – konkluduje.  

Wykurzyć USA – 9.05

Amerykanie opuszczą bazę Manas w Biszkeku? Moskwa na pewno stawać będzie na głowie, by ich stamtąd wykurzyć. Zwany także centrum przewozów tranzytowych amerykański przyczółek w stolicy Kirgizji jest ważnym punktem militarnym na strategicznej mapie Pentagonu. Portal NEWS-ASIA twierdzi, że codziennie przez Manas przechodzi do 3 tys. żołnierzy oraz 30 samolotów. Jednak obecność Amerykanów na terenach tzw. miękkiego podbrzusza Rosji, już od dłuższego czasu dokucza Kremlowi. Nawiasem mówiąc, przed 10 laty Władimir Putin sam się zgodził, by USA uruchomiły w Kirgistanie placówkę wojskową, mającą służyć wsparciu interwencji w Afganistanie. Potem się rozmyślił. Dlatego Rosja co i rusz oficjalnie daje do zrozumienia, że już nie ma powodu, by wojska NATO nadal przebywały w bazie Manas. I liczy na to, że Pakt ­­­­­­­­­­– czytaj: Amerykanie – wyniesie się stamtąd jak tylko operacja zbrojno-stabilizacyjna przymierza na afgańskim terytorium dobiegnie kresu (ostatni kwartał 2014 roku). Kreml, zwłaszcza że znowu rozgościł się w nim Putin, nie spocznie póki nie dopnie swego. Prezydent, który właśnie został zaprzysiężony na trzecią już (z przerwą) kadencję, zapowiadał, że budowa przestrzeni eurazjatyckiej, czyli ściślejsze podporządkowanie sobie państw WNP (dawniej będących w składzie ZSRR) to jego absolutny priorytet w dziedzinie polityki zagranicznej. I dlatego, jak można się domyślać, obecność sił USA w poradzieckiej Azji Środkowej, uwiera i jego, i wielkomocarstwowych strategów. Moskwa ma solidne – gospodarcze i polityczne – środki nacisku na władze w Biszkeku. Wykorzysta je bez litości, by osiągnąć cel, choć wie, że Waszyngton nie podda się bez walki. Zabiegając o wyparcie Amerykanów z Manasu – presją czy szantażem – Rosjanie będą też jednak musieli zaproponować gospodarzom korzyści ekonomiczne. Jako rekompensatę, bo tylko za dzierżawę bazy Stany Zjednoczone płacą Kirgizom 60 mln dolarów rocznie.

Szemrane inwestycje – 8.05

My czekamy, a Kazachowie już cieszą się z chińskich inwestycji. Tyle że chyba nie wszyscy. Dla niektórych biznes z Państwa Środka oznacza pułapki. – Czy ich pieniądze korzystne są dla naszej gospodarki – zaniepokojony pyta na portalu Machalla Żantaj Sambetow. I żali się, że dwa czołowe zakłady przetwórcze branży naftowej – w Pawłodarze i Szymkencie – są w rękach sąsiedniego mocarstwa. Chińczycy mają z nich zgarniać śmietankę, Kazachom pozostawiając nędzne resztki. – Naturalnie, niektórzy obywatele też czerpią z tego łakomego karmnika – podkreśla Sambetow. Dziennikarz wróży, że nie lepiej będzie z fabryką gazobetonu Akorda w Szymkencie,  wznoszoną przez spółkę chińsko-kazachską. Widzi jeszcze dodatkowe niebezpieczeństwa w związku z tym, że wspólnicy zza Wielkiego Muru obiecują nie tylko dużą produkcję, ale i tysiąc miejsc pracy. Tylko co to będzie za tysiąc? – zastanawia się. Jest przekonany, że proporcjonalnie do własnego wkładu finansowego Chińczycy zażądają udziału swoich „specjalistów” w obsadzie przedsiębiorstwa. – I nikt się nie przejmuje, że owi „specjaliści” w rok-dwa sprowadzą rodziny, dzieci, itd. Inny słowy, powstaje ryzyko, że z biegiem czasu obwód szymkencki przekształci się w jedną z prowincji chińskich – nie na żarty martwi się Żantaj Sambetow. Krótko mówiąc, chińskie inwestycje nie kojarzą się autorowi z żadnymi profitami dla kraju. Dostrzega  tylko straty i zagrożenia: następować będzie odpływ gotówki za granicę i na południu państwa pojawią się chińskie osady. – A to podejrzana perspektywa – konkluduje.   

Mecz o kasę – 7.05

Synowie turkmeńskich satrapów podobno żrą się jak psy. I jak zwykle chodzi o pieniądze. Niektóre szczegóły rzekomego, zażartego współzawodnictwa Serdara Berdymuchammedowa i Murada Nijazowa przytoczył najpierw opozycyjny portal Gundogar: teraz można je znaleźć na stronie EurasiaNet. Więcej, a tak naprawdę wszystkie rundy meczu wygrywa męski potomek prezydenta Kurbankuły Berdymuchammedowa. Bo Murad jest teraz siłą rzeczy na straconej pozycji. Nie to co kiedyś, gdy żył jego wszechwładny ojciec, tragikomiczny dyktator Saparmurat Nijazow (zmarł ponad 5 lat temu). Chodzi o słynnego Turkmenbaszy, przez 21 lat sprawującego pełnię władzy w pustynnym, środkowoazjatyckim państwie. Wtedy, dzięki najwyższym koneksjom, Murad wywalczył m.in. wyłączność na handel wyrobami tytoniowymi i spirytualiami. Pod koniec zeszłego roku ten bezprecedensowy – i długo trwający – monopol rozbito, także pod pretekstem walki z paleniem. Ale jak tylko to się stało, duże partie papierosów zaczęła sprowadzać do kraju Gulnabat, siostra prezydenta. Oficjalnie – nie Serdar, żeby to do końca nie wyglądało na dyktowane prywatą pozory demonopolizacji. Teraz przed Muradem stanęło widmo kolejnej porażki w interesach. Wszystko dlatego, że nie chciał wpływowemu konkurentowi oddać za grosze hotelu „Nisa”. W związku z tym, ten stojący naprzeciwko pałacu prezydenckiego w Aszchabadzie obiekt, zostanie prawdopodobnie zburzony. Złowieszczy dekret miał już podpisać pan prezydent, którego zdaniem należy „wnieść poprawki do planu architektonicznego ulicy”, tej akurat na której znajduje się „Nisa”. Biznesowe targanie się po szczękach dwóch młodych, powodowanych chciwością ludzi, to przejaw narastającej rywalizacji o redystrybucję wpływów i bogactwa republiki. Ale że Turkmenbaszy pozostawił po swoich rządach solidne, zakorzenione układy, to i można się domyślić, że Murad Nijazow nie pójdzie z torbami, goły i wesoły. Smutkiem napawa fakt, że obydwaj uczestnicy wyścigu do żłobu zamiast dawać przykład i zwalczać – tylko pogłębiają korupcję w Turkmenistanie. I ani się obejrzymy, jak obfitujący w gaz i ropę współczesny chanat spadnie na ostatnie miejsce w klasyfikacji najbardziej skorumpowanych państw. Już dziś lokuje się na 177. pozycji na 183 figurujące w wykazie Transparency International, organizacji śledzącej praktyki korupcyjne na całym świecie.                        

Wszystkie teksty: Henryk Suchar