Wprowadzenie naprzemienności w usytuowaniu kobiet i mężczyzn na listach wyborczych, powrót do proporcjonalnego systemy wyborczego w wyborach do Senatu, nałożenie na Krajową Radę Radiofonii i Telewizji obowiązku kontrolowania spotów wyborczych pod kątem sposobu prezentowania kandydatów i kandydatek, nowa jakość debaty publicznej i wpływanie na proces wyłaniania nowych liderek i liderów z szeregów partii politycznych – to zdaniem ekspertów Instytutu Spraw Publicznych rozwiązania, które zagwarantują paniom takie same szanse w procesie wyborczym jakie mają mężczyźni.

– Konstytucja ustanawia zasadę równości mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach życia. Jednak trudno mówić, że w Polsce ta zasada w pełni działa, jeśli udział kobiet w organach władzy stanowiącej wynosi 25 % i około 10% w organach władzy wykonawczej – twierdzą Małgorzata Druciarek i Aleksandra Niżyńska, ekspertki ISP, które pracowały nad rekomendacjami.

– Udało nam się zidentyfikować bariery stojące na drodze do kariery politycznej kobiet. Na tej podstawie sformułowaliśmy kilka postulatów, których realizacja sprawi, że głos kobiet będzie słyszalny równie silnie jak mężczyzn – tłumaczą ekspertki ISP. – Kluczowe obszary na których się skupiamy to legislacja, demokracja wewnątrzpartyjna oraz debata publiczna.

Ekspertki ISP postulują wprowadzenie mechanizmu suwakowego, bo jak podkreślają, wprowadzenie kwot płci na listach wyborczych, tylko częściowo umożliwiło równy start kobietom i mężczyznom w wyścigu wyborczym. Wprowadzenie suwaka pozwoli na uniknięcie sytuacji, w której to głównie kobiety umieszczane są na końcu list wyborczych.

– Mechanizm ten nie może być jednak zastosowany w przypadku jednomandatowych okręgów wyborczych. Ordynacja większościowa nie sprzyja zwiększeniu udziału kobiet w życiu publicznym ze względu na promowanie jednego kandydata w każdym okręgu wyborczym, najczęściej mężczyzny – wskazują ekspertki ISP i postulują powrót do proporcjonalnego systemy wyborczego w wyborach do Senatu oraz wyborach lokalnych na poziomie gmin.

Druciarek i Niżyńska wskazują też, że na wyrównywanie szans wyborczych mają wpływ czynniki niezwiązane bezpośrednio z ordynacją wyborczą czy sposobem układania list. Jako przykład podają spoty emitowane przez komitety wyborcze podczas bezpłatnego czasu antenowego w telewizji publicznej.

– Rok temu przyjrzeliśmy się, jak wygląda obecność kobiet i mężczyzn w telewizyjnej kampanii wyborczej. W spotach wyborczych występowało zdecydowanie mniej pań, a jeśli były pokazywane, to przeważnie w stereotypowych rolach. Nie jako liderki, polityczki, ekspertki, ale jako matki i żony – przywołują badania ekspertki ISP.

– Wykluczanie kobiet ze spotów nie sprzyja wyrównywaniu ich szans na scenie politycznej. Skutecznym rozwiązaniem wydaje się więc nałożenie na Krajową Radę Radiofonii i Telewizji obowiązku kontrolowania odpowiednich proporcji kandydatek i kandydatów prezentowanych we wspomnianych filmach reklamowych – uważają ekspertki ISP.

Kolejną sferą, która wymaga przemiany jest demokracja wewnątrzpartyjna. Jak wynika z analiz prowadzonych przez Instytut Spraw Publicznych, partie polityczne w Polsce mierzą się z problemem oligarchizacji, mają słabą bazę członkowską, prezentują niską jakość kandydatów, a także ograniczoną do wąskiej grupy (tzw. kliki) kontrolę nad finansami. Również sposób układania list wyborczych jest jednym z symptomów funkcjonowania demokracji w polskich partiach politycznych w bardzo ograniczonym stopniu.

– Sytuacja ta nie sprzyja pojawianiu się w partiach nowych liderów i liderek, a raczej zachowuje status quo. Niedostateczne funkcjonowanie mechanizmów demokratycznych w partiach ma negatywny wpływ na uczestnictwo kobiet zarówno we władzach samych partii, jak i we władzach lokalnych i państwowych – tłumaczą Druciarek i Niżyńska.

Na koniec ekspertki ISP wskazują na rolę ogólnie rozumianej sfery publicznej. – Choć przeobrażenia w tym zakresie nie wymagają zmian prawnych czy wpływu na regulaminy partii politycznych to zależą od głębokich przemian wielu aspektów polskiej debaty publicznej, a to nie jest łatwy proces – dodają ekspertki ISP.

A oto lista szczegółowych rekomendacji:

1. Władze państwowe:

• Przepisy prawa wyborczego, regulujące mechanizm kwot w wyborach proporcjonalnych, powinny zostać uzupełnione systemem obowiązkowej naprzemienności kobiet i mężczyzn w pierwszej dziesiątce na listach wyborczych (tzw. suwak).
  
• Powinien nastąpić powrót do systemu proporcjonalnego na wszystkich szczeblach wyborów. System ten – jak wskazują wszystkie analizy – znacznie bardziej sprzyja wyrównywaniu szans kobiet i mężczyzn w procesie wyborczym.
  
• Należy rozwinąć wielopłaszczyznową debatę nad politycznymi priorytetami kobiet i mężczyzn. Powinna się ona toczyć m.in. w Parlamentarnej Grupie Kobiet. Wprowadzenie demokracji deliberatywnej w formie szerokich debat na temat politycznych priorytetów, w której udział wzięliby przedstawiciele różnych społecznych grup, pomogłoby w zbliżeniu oczekiwań elektoratu i działań polityków obu płci.
  
• Poprzez tworzenie stanowisk pełnomocników do spraw równości w agendach rządowych, należy wzmacniać politykę równościową oraz zwalczać stereotypy związane z płcią.
  
• Władze państwowe (parlament, rząd, władze lokalne) powinny pozostawać w dialogu z przedstawicielkami ruchu kobiecego, co pozwoli na uwzględnienie priorytetów kobiet i spraw dla nich ważnych, a tym samym na wzmocnienie tzw. substantive representation kobiet.

2. Partie polityczne:

• Kluby i koła parlamentarne powinny promować występowanie kobiet w ich imieniu, zwłaszcza w przypadku debat parlamentarnych.
  
• Partie powinny promować zrównoważony udział kobiet i mężczyzn w swoich władzach.
  
• W partiach politycznych powinny powstać tzw. sekcje kobiet (women’s sections).
  
• Partie polityczne dokonywać podziału środków finansowych partii w taki sposób, aby w większym stopniu mogły z nich korzystać kobiety kandydujące w wyborach.
  
• Partie powinny stworzyć fundusz, z którego finansowane będą inicjatywy wspierające kobiety.
  
• Partie powinny określać jasne kryteria selekcji kandydatów i kandydatek co najmniej na rok przed planowanymi wyborami, aby kobiety miały szansę przygotować się do udziału w wyborach.
  
• Kobiece sekcje w partiach powinny organizować mentoring kobiecy wewnątrz partii polegający na tutoringu kandydatek realizowanego przez kobiety, które już zostały wybrane do organów władzy lokalnej i krajowej.
  
• Regulacje dotyczące parytetów i tak zwanych suwaków na listach wyborczych powinny się znaleźć w statutach partii.

3. Organizacje pozarządowe:

• Powinny zostać zrealizowane cykle szkoleń przed wyborami samorządowymi w 2014 roku dla kobiet pierwszy raz angażujących się w politykę.
  
• Partie polityczne powinny zostać poddane genderowemu audytowi.
  
• Powinna zostać zainicjowana debata dotycząca skutków zmian ordynacji wyborczej w wyborach samorządowych z perspektywy genderowej oraz dyskusja nad możliwymi rozwiązaniami wyrównania szans kobiet w większościowych systemach wyborczych (np. twinning, all women’s short-list).
  
• Organizacje pozarządowe powinny zbudować szeroką koalicję zajmujących się informowaniem o wpływie jednomandatowych okręgów wyborczych na szanse kobiet w procesie wyborczym, kwestiami dostępu do finansów na realizowanie kampanii (tzw. „early money for women”) oraz równego dostępu do procesu wyborczego.

4. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji:

• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji powinna prowadzić cykliczny monitoring telewizji publicznej oraz stacji prywatnych pod kątem prezentowania w mediach kobiet i mężczyzn.
  
• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji powinna inicjować debatę na temat prezentowania kobiet w spotach wyborczych.
  
• Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji powinna wydać rozporządzenie w sprawie zasad i sposobu łącznego prowadzenia kampanii wyborczej w programach radiowych i telewizyjnych przez komitety wyborcze, uprawnione do rozpowszechniania audycji wyborczych w wyborach. Rozporządzenie to powinno zawierać zobowiązanie partii do przeznaczania zrównoważonej części czasu dla kandydatów i kandydatek w bezpłatnych audycjach wyborczych emitowanych w telewizji publicznej.

5. Państwowa Komisja Wyborcza:

• Spoty informacyjne przygotowywane przez Państwową Komisję Wyborczą przed wyborami powinny być tworzone z uwzględnieniem języka wrażliwego genderowo.

Komentarzy udzielają:

Małgorzata Druciarek

Malgorzata.druciarek@isp.org.pl

Aleksandra Niżyńska

Aleksandra.nizynska@isp.org.pl