Jednak od momentu osiedlenia się na półwyspie w roku 1557 tak rozwinęli swoją samorządność, że funkcjonowali jak inne terytoria portugalskie. Mieli organy samorządowe: administracyjne i sądownicze, własne szkoły i kościoły, i kilkuset żołnierzy, czyli siły zbrojne. Do 20 kwietnia 1844 roku podlegali jurysdykcji Indii Portugalskich. Zachowywali się w miarę poprawnie. Nigdy jednak nie starali się pozyskać przychylności chińskiej społeczności, chociaż ponad 95% ludności mówiło po chińsku, to językiem urzędów był tylko portugalski. Często portugalski sędzia nie mógł się porozumieć z chińskim oskarżonym. Stosunki obu społeczności cechowała nieufność i niezrozumienie. Dla Portugalczyków Chińczycy byli obywatelami drugiej kategorii, ale nie było tu rasizmu, a dzieci z mieszanych małżeństw zachowywały wszystkie prawa i przywileje ojca. Wojny opiumowe wiele zmieniły w relacjach portugalsko-chińskich w Makau. Po 300 latach życia na półwyspie i zmian zachodzących w tym regionie uznali, że ten teren do nich należy.

Pod koniec XVIII wieku największa posiadłość portugalska Brazylia, zaczęła wykazywać gotowość do wyrwania się z portugalskiej zależności. Apele o niepodległość stawały się coraz silniejsze. To natychmiast przełożyło się na wzrost znaczenia Makau. Kiedy w roku 1822 Portugalia ostatecznie straciła Brazylię, utrzymanie Makau stało się ważne. Po pierwszej wojnie opiumowej (1839–1842) Portugalczycy zaczęli wymuszać na rządzie Chin przekazanie pełnej suwerenności nad enklawą. Kiedy w Nankinie w 1842 roku został podpisany traktat między Wielką Brytanią a Chinami, rząd portugalski rozpoczął z władzami w Kantonie negocjacje na temat zmiany status quo Makau. Żądano m.in. przekazania Portugalczykom terenów znajdujących się za „Bramą kontrolną”, tj. już na kontynencie.

Z tej strony Chińczycy, z drugiej Portugalczycy. https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/8/8a/Chinese_encampment_near_Macao.jpg: DP

Rząd prowincji Guangdong większość portugalskich żądań odrzucił. Zgodził się tylko na niektóre związane z handlem, na budowę domów i statków bez składania wniosków oraz fracht lądowy do Makau, co i tak nie miało znaczenia dla rozwoju sytuacji, ponieważ 21 kwietnia 1844 roku Makau wraz z Timorem Wschodnim ogłoszono Prowincją Zamorską Portugalii, co oznaczało część królestwa, tyle że nie na kontynencie.

Większość portugalskich kolonii była eksploatowana ekonomicznie, ale Makau nie, ponieważ nic nie miało. Było tylko bazą handlową, dalej prowadzącą handel niewolnikami, która straciła znaczenie w momencie rozwoju Hongkongu. By tę sytuację zmienić, władze Portugalii 20 listopada 1845 roku ogłosiły Makau wolnym portem, ale to i tak niewiele zmieniło.

21 kwietnia 1846 roku w Makau zjawił się „jednoręki generał” – João Maria Ferreira do Amaral. Drugą rękę stracił podczas walk w Brazylii w 1821 roku. Jako nowy gubernator Makau był przekonany, że uda mu się osiągnąć to, czego osiągnąć nie mogli przez wieki wszyscy jego poprzednicy. Chciał pokazać, że w Makau rządzą Portugalczycy i zaczął niszczyć trwający od wieków kruchy porządek współistnienia portugalskiej i chińskiej społeczności.

W maju 1846 roku zażądał od wszystkich chińskich mieszkańców mieszkających w murach miasta, by płacili władzom portugalskim czynsz dzierżawny, podatek od głowy i podatek od nieruchomości, argumentując, że znajdują się na portugalskiej ziemi. Jego działaniom sprzeciwił się Senat (Rada miejska), twierdząc, że ustanowienie pełnej kontroli nad społecznością chińską siłą byłoby „niesprawiedliwym i nielojalnym gestem” wobec władz chińskich, więc go rozwiązał. Uznał też, że miasto dusi się w murach, kiedy za nimi znajdują się rozległe tereny rolnicze. Zignorował fakt, że ludność siedmiu wiosek za murami miasta podlegała chińskiej administracji i chińskiemu prawu. Wyrzucił wszystkich chińskich celników i usunął wszystkie oznaki chińskiej administracji na tym terenie. Kazał przygotować plan zagospodarowania tego obszaru. Miały tu powstać place i bulwary. I powstały. Jakby mu tego było mało, na początku 1849 roku nakazał burzyć mury miejskie i przystąpił do przedłużenia drogi do „Bramy kontrolnej”, a to wymagało przeniesienia niektórych chińskich grobów w najstarszej wiosce na półwyspie – Mong Ha.

****

Amaral nie szanował tradycji Chińczyków – wyznaczając trasę drogi, niszczył groby przodków wieśniaków. W przekonaniu Chińczyków ta czynność zakłócała spokój zmarłych. Wszystkie klęski, które potem dotknęły ludność tych obszarów: złe zbiory, tajfuny (1854, 1862, 1867, 1874), powodzie, pożary, zarazy, (1862 – epidemia cholery), przypisywano niezadowoleniu duchów przodków. Portugalczycy tego nie rozumieli i dalej realizowali swoje plany. Część ludności chińskiej opuściła te tereny na zawsze.

Działania „jednorękiego generała” rozwścieczyły władze chińskie i chińskich mieszkańców Makau do tego stopnia, że w Kantonie rozwieszono listy gończe z informacją o nagrodzie za jego głowę w wysokości 20 tysięcy taeli. 22 sierpnia 1849 roku siedmiu zdecydowanych na wszystko mieszkańców wioski Mong Ha dopadło go w pobliżu „Bramy Kontrolnej”, zrzucili z konia i odcięli mu głowę i drugą rękę.

Znienawidzony Amaral; Źródło: Alfredo Gomes Dias, Ball e Perry Uma Ideia de Macou (1850 – 1854),”Revista de Cultura”, January 2009, s. 38.

W tej walce o dominację w Makau kolejnym krokiem było zniszczenie „Bramy kontrolnej”, na którego szczycie widniało upokarzające napomnienie: Strzeż się naszej wielkości, szanuj nasze zasady. Na początku 1870 roku portugalska administracja Makau zburzyła pozostałości starej Porta do Cerco i postawiła przejście w stylu Bramy Triumfalnej. Na jej szczycie wyryto napis: Pátria honrai, que a pátria vos contempla, co znaczy: Szanuj swoją Ojczyznę, bo twoja Ojczyzna patrzy na Ciebie.

https://macauantigo.blogspot.com/2009/06/portas-do-cerco.html

 Po 1842 roku Makau jako port nie miał już prawie żadnego praktycznego znaczenia dla kupców z Europy. Po podpisaniu traktatu w Nankinie w 1842 roku na wybrzeżu Chin otwarto pięć portów handlowych, a po drugiej wojnie opiumowej kolejne. Port w Makau przestał funkcjonować. Kilkanaście tysięcy ludzi nie miało zajęcia. Jedynym dochodem portugalskich władz w Makau był roczny podatek w wysokości 75 000 taeli srebra zbierany przez portugalskie służby celne.

HAZARD – RATUNEK DLA MIASTA

Pierwsze kasyno w zachodnim stylu, 1970. Fot. EP

 Władze szukając nowego źródła dochodów, w roku 1847 zalegalizowały hazard, wydając pozwolenia na budowę pierwszych kasyn i inne formy gier losowych. Makau zawsze było centrum „ukrytego” hazardu, więc decyzja ówczesnego gubernatora miała uratować enklawę przed bankructwem. Hazard w Makau pojawił się w XVI wieku. Przynieśli go tu Chińczycy z kontynentu, gdzie gry hazardowe były tak stare, jak stara była cywilizacja chińska. Go, szachy, mahjong, piłka nożna, krykiet, walczące kaczki, walczące gęsi, walczące koguty, wyścigi konne, wyścigi psów – to dawało rozrywkę, ale też i pieniądze. Władcy Chin często sięgali do gier hazardowych jako metody na zdobycie szybkich pieniędzy. Kiedy po przegranych wojnach opiumowych nałożono na Chiny ogromne kontrybucje, środków na ich spłatę szukano w hazardzie. Rząd Qing zalegalizował hazard i sprzedawał licencje na prowadzenie kasyn, aby zebrać wystarczające fundusze na wypłatę odszkodowań.

Przemysł gier hazardowych zaczął wkrótce dawać duże dochody, a Makau zaistniało jako „Monte Carlo Orientu”, stając się ośrodkiem wypoczynkowym, rekreacyjno-rozrywkowym dla mieszkańców i bogatych okolicznych handlarzy. Jednocześnie mocno uaktywnił się przemyt. Handlowano głównie opium, herbatą, ryżem, olejem, surową bawełną, rybami i jedwabiem.

Kiczowata architektura ma przyciągać pieniądze. Fot. EP

GRZECHY MAKAU

Niestety, handlowano też ludźmi, głównie kulisami. Pisałam o tym przy okazji przedstawiania historii „ciemnej strony” Hongkongu (https://decydent.pl/hongkong-2). Kiedy Portugalczycy pojawili się na wodach chińskich w latach dwudziestych XVI wieku, porywali chińskie kobiety i dzieci, które trafiały do Portugalii i Brazylii. Kiedy odkryli drogę do Japonii, rozwinął się handel niewolnikami na dużą skalę. Kupowali Japończyków i sprzedawali do różnych miejsc na świecie, w tym w samej Portugalii. Wywoływało to protesty rządów Japonii i Chin. W roku 1595 Portugalia przyjęła prawo zakazujące sprzedaży i kupowania niewolników chińskich i japońskich. 19 lutego 1624 roku król Portugalii zabronił niewolnictwa Chińczyków obu płci, lecz był to dochodowy interes i trwał w Makau jeszcze w XIX wieku. Oprócz dorosłych, Portugalczycy wciąż kupowali chińskie dzieci w wieku od pięciu do ośmiu lat.

Handel ludźmi przyniósł miastu poważne problemy społeczne, takie jak korupcja, upadek moralności i konieczność radzenia sobie z dużą liczbą kulisów czekających na przewiezienie do kraju przeznaczenia. Portugalczycy osiągali tak ogromne zyski ze sprzedaży kulisów w Makau, że zaniepokoiło to Brytyjczyków z Hongkongu, którzy zaczęli mówić o zakończeniu takiego handlu. Także Lizbona w 1878 roku nakazała gubernatorowi Makau zaprzestania tego rodzaju działalności. Efekt był taki, że handel kulisami w Makau zakończył się z nazwy, portugalscy kupcy zmienili „Chlewnie” na „Zajazdy wolności” (Freedom Inn) i dalej robili to samo, tylko już legalnie. Hazard, handel opium i handel ludźmi – to główne źródła dochodu chylącego się ku upadkowi Makau.

W nowych warunkach ekonomiczno-politycznych Portugalczycy próbowali dogadać się ze światem zewnętrznym. I byli przekonani, że zyskają więcej jako kolonia. Ale o tym w następnej części.

ELŻBIETA POTOCKA