Tę koncepcję promowano wśród narodów azjatyckich skolonizowanych przez Zachód, dając im złudzenie, że zostaną niezależne, co nie znaczyło stanowiące o sobie. W Azji Wschodniej zawsze panowała konfucjańska hierarchia. Na jej szczycie przez trzy tysiące lat stały cesarskie Chiny. O zajęciu ich pozycji Japonia marzyła przez wieki.

Próbę stworzenia wielkiego imperium azjatyckiego pod egidą Japonii podjął Toyotomi Hideyoshi, jeden z trzech wielkich wodzów walczących o zjednoczenie Japonii pod koniec XVI wieku. W 1592 roku zorganizował wyprawę koreańską, która miała być wstępem do podboju Chin i reszty świata, tj. Indii, Filipin i wysp mórz południowych. Idei tej nie udało się zrealizować, a jej koszty były tak duże, że porzucono myśl o wyprawach poza wyspy. Japonia zamknęła się też na wpływy obce do połowy XIX wieku. W erze „rządów oświeconych”, czyli Meiji (1868 –1912) rodzą się w Japonii zasady jej polityki zagranicznej, opartej o państwowy kult cesarza. Japonia zaczęła realizować swoją wizję świata i jego porządku. W roku 1862  dokonała pierwszego podboju – zajęła wyspy Bonin, a w 1891 zaanektowała Wyspy Wulkaniczne (m.in. Iwo Jima). W roku 1874 zajęła Formozę, wyspę związaną z cesarstwem Qing, a w 1879 Japonia włączyła do swego terytorium archipelag Riukiu z największą wyspą Okinawą.

Europa dopiero po latach spostrzegła, że zajmując Taiwan i wyspy Riukiu Japonia uzyskała doskonałą bazę strategiczną pozwalającą kontrolować Cieśninę Tajwańską i szlaki prowadzące do głównych portów Chin – Szanghaju i Tiencin, a także otwierała Japonii drogę na południe. Wojna z Chinami na morzu 1894–95 pokazała, że Japonia osiągnęła już dojrzałość militarną i była gotowa przeciwstawić się wielkim mocarstwom. Japoński triumf w wojnie z Rosją w latach 1904–1905 był ważnym punktem zwrotnym w dziejach Japonii. Japonia pokonała mocarstwo zachodnie – białe. W Japonii długo białą rasę postrzegano jako lepszą pod względem siły fizycznej, intelektualnej i finansowej od „rasy żółtej”.

Do głosu doszła wtedy idea panazjatyzmu – ruchu, który zaczął rozwijać się pod koniec XIX wieku, a którego myślą przewodnią była idea zjednoczenia wszystkich kolorowych ludów Azji do walki o wyzwolenie spod dominacji białych mocarstw. Przybrał on na sile po 1905 roku. Popularne stało się hasło „Azja dla Azjatów”, ale Japonia rozumiała je na swój własny sposób. Kiedy w roku 1910  zaanektowała Koreę i  zarządzała nią jak częścią cesarstwa japońskiego, użyto retoryki panazjatyckiej. W traktacie o aneksji podkreślano podobieństwa między Japończykami a Koreańczykami, takie jak pochodzenie rasowe, wspólną historię i kulturę. Tę samą panazjatycką retorykę zastosowano wobec Tajwanu, a potem Mandżukuo.

Panazjatyzm miał być ruchem antyzachodnim i antykolonialnym, promującym jedność polityczną i gospodarczą oraz współpracę narodów azjatyckich w oparciu o „wartości azjatyckie”. Stał się jednak ideą promującą wyższość Japonii w Azji, która chciała pod życzliwymi rządami japońskiego cesarza zjednoczyć „cały świat pod jednym dachem (hakkō ichiu)”.

Pod tym dachem nadrzędne miejsce zarezerwowano dla Nipponu. Dowodzono, że się ono Japonii należy z faktu jej boskiego pochodzenia, przez co ich władcy byli „bogami żywymi”, co stawia ich w hierarchii narodów najwyżej. Już pod koniec pierwszej dekady XX wiele mówiono o boskiej „misji” Japonii w wyzwoleniu Azji i o tworzeniu „Nowego Porządku w Azji Wschodniej”.

W latach trzydziestych twierdzenia, że imperium Japonii było ucieleśnieniem panazjatyckich ideałów cieszyło się dużą popularnością wśród elit krajów, które Japonia miała zamiar podbić. Wielu Azjatów wierzyło w japońską wyższość, uznało swoje zacofanie polityczne i gospodarcze w stosunku do Japonii. Współpraca w ramach tej idei mogłaby przyczynić się do integracji regionalnej, co zdaniem wielu jej zwolenników doprowadziłoby do trwałego pokoju. Po I wojnie światowej zwolennicy panazjatyzmu w Japonii zaczęli promować utworzenie Ligi Wschodnioazjatyckiej, która gwarantowałaby pokój na szczeblu regionalnym. Może w swoich pozytywnych założeniach idea była godna realizacji. Przypominała sinocentryczny porządek w Azji, w którym narody uznające zwierzchność Chin współistniały w ramach tych samych wartości kulturowych, co sprzyjało wymianie gospodarczej i ograniczaniu konfliktów zbrojnych. Japonia chciała zastąpić go panazjatyzmem, w którym Chiny byłyby jego częścią.

Plakat z 1935 roku głosi: „Z pomocą Japonii, Chin i Mandżukuo na świecie może panować pokój”. Ten pokój zamierzano osiągnąć niestandardowymi metodami. By łatwiej kontrolować tę część Chin zaczęto mieszkańców Mandżukuo narkotyzować. W 1934 roku rozpoczęto rozprowadzanie morfiny i heroiny.

Po 1937 roku – kiedy rozpoczęła się wojna chińsko-japońska,  czyli początek wojny w Azji, rozprowadzano opium na wszystkich okupowanych przez Japonię terytoriach chińskich. W Mandżukuo paliła je 1/3 jego mieszkańców, a większość z nich nie miała 30 lat.

Idea budowania Strefy Dobrobytu od początku była sprzeczna – z jednej strony nawoływała do antykolonialnej walki przeciwko Zachodowi, z drugiej wyrażała japońskie ambicje budowania imperium i jego dominacji nad innymi narodami Azji. Japonia chciała przejąć rolę Chin jako lider Azji. Planowała stać się nowym „Królestwem Środka”. Zdaniem wielu ideologów japońskich Chiny straciły wigor i potrzebują wskazówek Japonii w zakresie reform.

Po usadowieniu się w Mandżurii w 1931 roku projekty panazjatyckie stały się częścią oficjalnej retoryki japońskiej polityki zagranicznej, a po 1933 roku była to główna wizja alternatywnego porządku świata. W roku 1940 obchodzono w Japonii 2600 rocznicę powstania imperium. Z tej okazji 3 kwietnia 1940 roku, w mieście Miyazaki, na wyspie Kiusiu, postawiono pomnik mający symbolizować powstanie japońskiej wizji „świata pod jednym dachem”.

Na froncie wieży wyryto frazę „Hakkō ichiu”, którą przypisuje się pierwszemu cesarzowi Jimmu, i znaczy „Osiem Regionów Świata pod Jednym Dachem”. Po klęsce Japonii napis usunięto.

Ostateczną formę „Świata pod jednym dachem” ogłoszono 1 sierpnia 1940 roku. Miała to być „Strefa Wspólnego Dobrobytu Wielkiej Azji Wschodniej”, która poza tym czym już władano, miała obejmować obszar całej Azji Wschodniej, Azji Południowo-Wschodniej, Azji Południowej i Oceanii, a nawet znaczne części półkuli zachodniej, w tym w miejsca tak odległe od Japonii, jak Ameryka Południowa i wschodnie Karaiby. Planowano nawet podział Azji z Niemcami. Oznaczałoby to japońską kontrolę nad wschodnią częścią Związku Radzieckiego, obejmującą większość Syberii.

Źródło: https://www.enemyinmirror.com/japanese-military-strategies-1942-wikipedia-free-encyclopedia/

Narody tego obszaru miała łączyć samowystarczalność gospodarcza i jedność kulturowa. Prawie klasyczne powtórzenie założeń chińskiej koncepcji rządów, tylko cel Japonii był inny. Miała ona służyć Japończykom w podporządkowaniu sobie terenów bogatych w surowce strategiczne, niezbędnych do utrzymania dominującej i nadrzędnej pozycji Japonii w Azji.

Dla upamiętnienia idei.

30 listopada 1940 roku jako pierwszego członka Strefy Dobrobytu wpisano Mandżurię, gdzie od 1932 roku funkcjonowało podporządkowane Japonii marionetkowe państwo Mandżukuo. Potem wpisano  Republikę Chińską (Nankin); 21 grudnia 1941 roku Królestwo Tajlandii, które najechano 8 grudnia i natychmiast włączono je do walki z Zachodem; 1 sierpnia 1943 – Birmę; 14 października 1943 – Republikę Filipin; 21 października 1943 – Tymczasowy Rząd Wolnych Indii; 9 marca 1945 roku – Królestwo Kampuczy; 11 marca – Cesarstwo Wietnamu i 8 kwietnia 1945 roku Królestwo Luang Phrabang (Laos). Łączyć je miały wspólne wartości historyczno-kulturowe, w praktyce jednak było to całkowite podporządkowanie celom Japonii. Japończycy zainstalowali tam marionetkowe rządy i wprowadzili język japoński do szkół i urzędów jako język oficjalny i powszechnie używany.

W pierwszym okresie wyzwalania obszarów zdominowanych przez zachodnie państwa, siły japońskie były czasami entuzjastycznie przyjmowane, ale późniejsza brutalność japońskiej armii i wykorzystywanie lokalnych społeczności sprawiła, że ​​wielu mieszkańców tych regionów uważało Japonię za gorszą niż ich dawni władcy kolonialni. Japończycy bezwzględnie wykorzystywali zasoby państw, które „włączali” do Strefy do realizacji ich planów wojennych.  Uważali, że zasoby tych państw to „własność wroga” i mogą z nimi robić wszystko. Wykorzystywano więc wszystkie państwa, które znalazły się w Strefie Dobrobytu. Filipiny wykorzystywano jako źródła produktów rolnych potrzebnych jej przemysłowi. Filipińczycy szybko odkryli, że „współdobrobyt” oznaczał podporządkowanie się wymogom ekonomicznym Japonii”.

Jak wyglądałaby Azja, gdyby Japończykom udało się zwyciężyć. Według ministra spraw zagranicznych Shigenori Tōgō (urzędował w latach 1941–1942 i 1945), gdyby Japonii udało się stworzyć tę Strefę, wyłoniłaby się ona jako przywódca Azji Wschodniej, a Strefa Wspólnego Dobrobytu Wielkiej Azji Wschodniej byłaby synonimem Japończyków. Imperium.

****

W roku 2013 w Uniwersytecie Mikołaja Kopernika  w Toruniu  miała miejsce międzynarodowa konferencja naukowa na tematy azjatyckie.  Prowadziłam panel nt. „Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania pozycji i znaczenia współczesnej Japonii”. Jednym z uczestników tego panelu był emerytowany profesor Tokai University, od lat mieszkający w Polsce i wykładający na renomowanej polskiej uczelni prywatnej. W swojej prezentacji na temat Japan’s International Relations during the 1930-1940s., przekonywał on  słuchaczy, że to, co USA nazywa „Wojną na Pacyfiku”, było w rzeczywistości „Wielką Wojną Azjatycką” przeciwko kolonializmowi, że Japonia wyzwoliła np. Indonezję spod wpływów białych kolonizatorów i zainwestowała duże środki w jej rozwój.

To, co w naszym odczuciu było agresją – zdaniem owego profesora było – „misją budowania” strefy dobrobytu. Żeby nie przekłamać jego intencji zacytuję dosłownie tezy, które głosił: Z powodu ograniczonych i podlegających cenzurze informacji panuje niezrozumienie i nieprawidłowe traktowanie prawdziwych intencji Japonii.  To nie jest po prostu agresja Japonii przeciwko Azji i Chinom, ale budowa niepodległej Azji, wyzwolonej spod zachodniej władzy kolonialnej, nazwanej „Wielka Azjatycka Wspólnota Dobrobytu Narodów”.

W dyskusji profesor nie dał się przekonać, że jego punkt widzenia jest niewłaściwy. Nie pomagały argumenty, że to właśnie w Indonezji, czyli w Holenderskich Indiach Wschodnich, Japońskie Siły Imperialne wykorzystywały lokalnych przywódców do realizacji swoich wojennych planów. Początkowo większość Indonezyjczyków witała ich jako wyzwolicieli, ale nastroje szybko się zmieniły, kiedy Japończycy zmusili do pracy przymusowej kilka milionów Indonezyjczyków, z czego z głodu i wycieńczenia zmarły cztery miliony ludzi. Nie przekonałam profesora i dalej nie mogę zrozumieć, że  70. lat po wojnie, którą Japonia przegrała i została upokorzona poprzez 6. letnią okupacje – wykształceni Japończycy dalej wierzą, że niesłusznie ją przegrali?

DR ELŻBIETA POTOCKA