Te dyskusje toczyły się zwłaszcza nad kształtem przyszłego parlamentu: jednoizbowy czy dwuizbowy. Środowiska prawicowe wprawdzie przeforsowały powstanie Senatu; jednakże ta izba miała bardzo słabą rolę i w zasadzie dublowała działania Sejmu.

Książka omawia rolę Senatu i przedstawia postaci niektórych senatorów. Jak wiadomo, władze PRL zlikwidowały Senat, który został przywrócony dopiero po przemianach w 1989 roku.

Autorzy rozpoczynają swe rozważania od parlamentarnej i ulicznej batalii o restytucję Senatu w 1920 roku, przytaczają kryteria, dopuszczające działaczy do objęcia stanowiska senatora, a także omawiają stanowiska poszczególnych ugrupowań politycznych wobec powołania izby wyższej, zwłaszcza prawicy i lewicy: ta pierwsza była za powołaniem Senatu, natomiast lewica była przeciwko. Ludowcy, odgrywający sporą rolę w ówczesnej polskiej polityce, byli przeciwko restytucji Senatu, który w przeszłości odegrał dość negatywną rolę w historii Rzeczypospolitej.

Dalej, autorzy omawiają pozycję Senatu w projektach konstytucji w latach 1928-1935. Podział sceny politycznej utrzymywał się, a w konstytucji marcowej z 1921 roku był wyrażony kompromis: Senat miał wyłącznie oceniać ustawy sejmowe, co w praktyce oznaczało wyeliminowanie tej izby z procesu ustawodawczego. Jeden z ówczesnych projektów przewidywał prawo prezydenta do mianowania 1/3 senatorów.

Z kolei, Konstytucja Kwietniowa z 1935 roku przewidywała pośredni wybór senatorów przez wojewódzkie kolegia wyborcze. Niebagatelne kryterium „nadania się” na członka kolegium, to odpowiednie odznaczenie państwowe, wykształcenie i zaufanie publiczne. Czyli wybierali ich „swoi”, członkowie i zwolennicy sanacji.

Kolejne eseje omawiają postaci marszałków Senatu oraz mało znanego (Honorowego) Sądu Marszałkowskiego, który wymierzał senatorom różne kary dyscyplinarne, w przypadku naruszania godności Senatu, tj. w przypadku, gdy senator  „zachowywał się niestosownie”.

A jak działali senatorowie, wywodzący się z endecji? O tym mówi poświęcony im esej. Jeden z autorów pisze o interesujących wyborach marszałka Senatu w 1935 roku, które mogły świadczyć o wewnętrznych rozbieżnościach między „pułkownikami” czyli członkami obozu rządzącego.

Co, generalnie, robił Senat w sprawach zagranicznych? Niewiele, ale jedna z autorek zajmuje się rolą Senatu w mediacjach nad niektórymi aspektami stosunków Polski z Francją. Warto też zapoznać się z aktywnością niektórych senatorów, przedstawioną w książce.

Bardzo trafiona książka o działaniach Senatu RP w okresie międzywojennym, co było dotąd raczej tematyką przemilczaną.

                                                                                              Jacek Potocki

Zbigniew Girzyński, Jarosław Kłaczkow, Jan Żaryn (red. naukowa). „Senat II Rzeczypospolitej (1922-1939) – rzecznik rozsądku, rozwagi i miary”. Wydawnictwo „Adam Marszałek”, Toruń 2020, s. 345