Przy okazji należy wspomnieć, że nowele, czyli krótkie powieści wręcz opowiadania, były charakterystyczne dla okresu pozytywizmu; w Polsce pisali je, m.in. Prus, Sienkiewicz, Konopnicka, Orzeszkowa. Potem, Żeromski i Iwaszkiewicz, w innych okresach literackich. Dzisiaj autorzy wolą pisać grube powieści, zwane przez czytelników cegłami. Trudniej się je czyta, ale autor jest zadowolony, gdyż otrzymuje solidną, zależną od grubości dzieła, wierszówkę.

Zbiór zawiera sześć nowel, które znają ze szkoły starsi czytelnicy. Są to „ Katarynka”, „Antek”, „Kamizelka”, „Powracająca fala”, Na wakacjach” oraz „Pod szychtami”. Nowelista miał niełatwe zadanie: krótki tekst noweli musiał zakończyć się jakimś morałem, ukazującym, czego nie powinno się robić, a co należy.

„Katarynka” przypomina postać pana Tomasza, warszawskiego adwokata-egoisty, żyjącego w zorganizowanym świecie tylko dla siebie, który pewnego dnia przypadkowo dostrzega innego człowieka, jego radość. To spostrzeżenie zmienia jego życie, czyni go innym, bo dobrym człowiekiem: nienawidził katarynek teraz je nawet polubił, gdyż katarynki powodowały uśmiech na twarzy niewidomej dziewczynki, dla której pan Tomasz postanowił znaleźć dobrego okulistę, by odzyskała ona wzrok.

„Antek” ukazuje ciemnotę i zacofanie XIX-wiecznej biednej, polskiej wsi, gdzie królował zabobon, rządził skorumpowany kolaborant zaborców, sołtys, gdzie dzieci wychowywano biciem. Kluczowym punktem noweli jest usmażenie chorej siostry Antka, Rozalki w piecu, które to usmażenie miało ją uleczyć.

„Powracająca fala” to losy bezdusznego fabrykanta-Niemca, który eksploatował Polaków, rozpuszczając własnego syna. Pod wpływem niekorzystnych dla siebie okoliczności, ginie w podpalonej osobiście fabryce.

„Na wakacjach” to optymistyczny wyłom w tragicznej akcji dotychczasowych nowel: młoda, wiejska dziewczyna bezinteresownie ratuje dzieciaka z płonącego domu, a ostatnia nowelka „Pod szychtami” to opis warszawskiego Powiśla tamtych czasów.

Dobrze się stało, że przypomniano te wspaniałe nowele Bolesława Prusa szerokiemu kręgowi czytelników.

                                                                                                 Jacek Potocki

Bolesław Prus. „Katarynka i inne nowele”. Wydawnictwo „Wilga”, Warszawa 2019.