Film ten bowiem w założeniu był fikcją, a nawet bajką, a widz niczego więcej od dobrego filmu przecież nie wymaga. Dlatego już we wstępie autor informuje czytelnika o odstępstwie od planów, zawartych w tytule, pisząc, że jest to „książka tropiąca ślady historycznej prawdy w fikcyjnych wątkach” i to zadanie Maciej Replewicz wykonuje „w 120 procentach”, jak powiedział kiedyś przyuczony koryfeusz polskiej sceny politycznej.

Twórcy filmu nie ukrywają, że główny bohater jest wypadkową życiorysów kilku postaci i Replewicz w interesujący sposób przedstawia te postaci, w tym znanych w naszym kraju z licznych opowieści radzieckich wywiadowców: Stirlitza, porucznika Sieberta czy Richarda Sorge. Replewicz doszukuje się, i słusznie, również inspiracji w filmach o Jamesie Bondzie czyli o agencie 007. Nieco z tego powodu szydzi z autorów serialu zapominając, że w historii kinematografii jest prawie regułą, iż jedni twórcy transplantują pomysły innych, wcześniejszych.

Film ten w założeniu miał być częścią frontu propagandowego władz PRL i skutecznie spełniał tę rolę. Zresztą, w każdym okresie historycznym film jest częścią takiego frontu; np. Amerykanie długo po przegranej wojnie wietnamskiej starali się ją bezskutecznie wygrywać na ekranie. W serialu z kolei twórcy wciskali widzom kit o potędze Armii Ludowej, która liczebnie przecież stanowiła jedynie ułamek siły Armii Krajowej, dodatkowo wzmacniając ten mit legendą o funkcjonowaniu wywiadu polskiej komunistycznej lewicy w całej okupowanej Europie oraz w hitlerowwkich Niemczech. Autor książki przy tym nieustannie stawia pytanie, czy Kloss był agentem polskiego wywiadu czy też radzieckiego.

Replewicz przybliża czytelnikowi postacie Niemców, pokazanych w serialu, punktem zaczepienia są nazwiska tych osób, których losy omawia. Autorzy serialu wykorzystali historie postaci autentycznych, dodając im elementy fikcyjne. Koncentruje się też na przywódcach tzw. partyzantów, którzy nie zawsze mieli czyste sumienie, a z samej przynależności do tzw. frakcji partyzantów Mieczysława Moczara stworzyli sobie mocny kapitał polityczny w PRL.

Mimo tych kombinacji ze strony twórców filmu, autor przyznaje, że serial do tej pory jest najbardziej popularnym polskim filmem, kilkakrotnie prezentowanym w TVP po 1989 roku, nie tylko dzięki zręcznej, dynamicznej akcji i udziale w filmie plejady czołowych, polskich aktorów. Ważne jest przesłanie sukcesu: że Polak nie tylko potrafi ginąć z honorem, ale i skutecznie walczyć z wrogiem. I to się szczególnie podobało i nadal podoba polskim widzom.

Oczywiście, że przy takim rozmachu, twórcom filmu nie udało się uniknąć pewnych błędów, jak np. w odcinku „Bez instrukcji”, rozgrywającym się w czasie II wojny światowej, jest mowa o „chłopcach z CIA”, chociaż ta agencja wywiadu amerykańskiego powstała dopiero w 1947 roku.

Książka wspaniale uzupełnia serial, pogłębiając wiedzę widza o tło rozgrywających się na ekranie wydarzeń i choć zamiar autora był raczej inny, kolejny raz potwierdza nieprzemijającą wartość artystyczną i psychologiczną filmu.

Jacek Potocki

Maciej Replewicz, „Stawka większa niż kłamstwo: Kulisy powstania serialu. Prawdziwe historie bohaterów. Odtajnione dokumenty.” Wydawnictwo „Fronda”, Warszawa 2015