Ówczesny parlament Anglii to przede wszystkim zwolennicy tzw. rozsądnej kapitulacji, wśród których pierwsze skrzypce grają bohaterowie ugody monachijskiej: Neville Chamberlain i lord Halifax. A Churchill, który opowiadał się za walką przeciwko hitlerowskim Niemcom do zwycięskiego końca, nie był lubianym i poważanym politykiem. Nie cieszył się szacunkiem nawet we własnej partii.

Autor opisuje drogę Winstona do stanowiska premiera, jego wahania, czy nie lepiej będzie pertraktować z Hitlerem… W tle tej powieści pojawiają się szczątkowe informacje o zajęciu przez III Rzeszę Czechosłowacji, Polski i Norwegii. Wyraźnie natomiast został zaakcentowany przez autora kryzys przywództwa w Wielkiej Brytanii: kto ma zastąpić Chamberlaina? Bo Chamberlain, mimo krytyki jego polityki w parlamencie, nie miał zamiaru ustąpić. Walka na słowa, w której góruje nielubiany przez kolegów i opinię publiczną Churchill. Autor wskazuje jego negatywne cechy, wśród których rzucała się w oczy arogancja.

Mocnym konkurentem Churchilla do stanowiska premiera był lord Halifax, ale został wykluczony z walki o urząd premiera z powodów formalnych (był członkiem Izby Lordów). Autor uważa, że Churchill właśnie z powodu wykluczenia Halifaxa z konkursu został powołany na stanowisko premiera. Ale była to pozycja bardzo chwiejna, gdyż zwolennicy negocjacji z Hitlerem stanowili w parlamencie znaczną siłę, stąd Halifax został wyznaczony ministrem spraw zagranicznych i z tej pozycji nieustannie szantażował Churchilla, który pokazywał, że może i by „dogadał się” z Hitlerem, jeśli Wielka Brytania nie poniosłaby poważniejszego uszczerbku, zwłaszcza że z pomocą dla Londynu zwlekają Stany Zjednoczone.

Autor przypomina o zasadniczych problemach na kontynencie: Francja, która utraciła wolę walki; na jej obszarze znajdowało się kilkaset tysięcy brytyjskich żołnierzy, których trzeba było stamtąd bezpiecznie wycofać, gdyż byli niezbędni do obrony wysp. Kolejnym problemem była skłaniająca się ku kapitulacji Belgia, wreszcie niepewne Włochy. Czy Anglia powinna pertraktować z Mussolinim, by nie związał się z Hitlerem? Halifax kombinował, że powinna, Churchill natomiast twierdził, że nie będzie negocjacji. Trudno było wyrzucić z rządu Halifaxa, gdyż jego dymisja zaktywizowałaby w parlamencie licznych przeciwników walki z Hitlerem i rząd Churchilla by upadł.

Przez cały czas Winston walczył o swe racje słowami: jego przemówienia w parlamencie, to wspaniałe zaczerpnięte ze starożytnej klasyki konstrukcje retoryczne.

Winston wygrywa w Anglii, gdyż los mu sprzyja: bezpiecznie wycofuje z Francji kilkaset tysięcy angielskich żołnierzy.

Anglia walczy samotnie, do chwili napadu III Rzeszy na ZSRR i Japonii na USA. Winston przez całą wojnę wygłasza wiele przemówień, które jednak nie są w stanie ani uratować walącego się Imperium, ani utrzymać przedwojennej dominacji Anglii w Europie Środkowej.

Ważna książka o determinacji utalentowanego „samotnego rycerza”, który, umiejętnie operując słowami, przybliżył zakończenie II wojny światowej.

Jacek Potocki

Anthony McCarten „Czas mroku. Jak Churchill zawrócił świat znad krawędzi”. Tłum. Jan Wąsiński. Wydawnictwo „Marginesy”, Warszawa 2018