Rosjanie o tym często przypominają. 25 marca rozpoczęli w rejonie Etorofu, Kunaszyr, Szykotan, ćwiczenia wojskowe z udziałem trzech tysięcy żołnierzy – pisze dr Elżbieta Potocka.Ta dziwna demonstracja sił ma wywołać u Japończyków strach.  W tej dyplomatycznej wojnie nikt nie pamięta jednak o ludziach, którzy na tych wyspach żyli – o Ajnach, ale oni w XXI wieku obudzili się z letargu i są coraz bardziej świadomi swoich praw. Podczas gdy Rosjanie i Japończycy dyskutują o własności Wysp Kurylskich, wielu Ajnów zaczyna głośno mówić, że należy im wyspy zwrócić, bo w przeszłości one do nich należały ^[2].

Źródło: https://www.tofugu.com/japan/ainu-japan/

Zamieszkane były przez różne grupy Ajnów. Byli Ajnu na Honsiu, Ajnu na wyspie Ezo, od 1869 zwanej przez Japończyków Hokkaido, Ajnu na Kuye, czyli Sachalinie i Ajnu na wyspach rozciągających się od Ezo do cypla Kamczatki. Cała wyspiarska ludność tego obszaru w 1308 roku została uzależniona od władców chińskich. Najpierw byli to władcy mongolscy z dynastii Yuan, potem Mingowie i Mandżurowie z dynastii Qing. Społeczności tego regionu funkcjonowały w systemie hołdu i danin. Był to sposób na uzależnienie władców ziem, których nie dało się podbić i włączyć w bezpośrednią administrację cesarstwa, a które jednocześnie były za słabe, by mogły funkcjonować samodzielnie. Składali oni cesarzowi Chin hołd i daninę określonej wysokości, a dwór chiński pozwalał im na pewną autonomię wewnętrzną i prowadzenie handlu[3]. Ajnowie i inne ludy obszaru w tym systemie pozostawali do roku 1855.

Zjawienie się Rosjan w strefie wpływów chińskich – to krwawe starcia z ludnością tubylczą. W latach 1697–1699 na Kamczatce działa ekspedycja badawcza pod kierunkiem Władimira Atłasowa. Na środkowej Kamczatce natknął się on na rdzenną ludność Kamczadali, a posuwając się na południe dotarł do cypla, gdzie spotkał ludność o odmiennych rysach twarzy, którzy mówili o sobie Kuryl, co znaczy „człowiek”. Tacy sami ludzie zamieszkiwali wszystkie wyspy od Kamczatki na południe, więc Rosjanie nazwali je Wyspami Kurylskimi. Sadowiąc się na wyspach zamieszkałych przez Ajnów poddawali ich straszliwej kolonizacji. Rosjanie rusyfikowali ich na siłę niszcząc kulturę i tradycyjny sposób życia. Gnębili wysokimi podatkami w naturze, pobierając je od każdego mieszkańca wysp, czasami także za członków plemienia, którzy zginęli lub uciekli. Porywano ludzi, przetrzymując ich jako zakładników, co resztę miało zmusić do posłuszeństwa.

Na południu zetknęli się z Japonią, która po siłowym  otwarciu przez Stany Zjednoczone w 1854 roku zaczęła szukać przestrzeni życiowej poza zasadniczymi wyspami. Parcie na północ rozpoczęło rywalizację o Morze Ochockie. Konflikt interesów był wyraźny i wcale niełatwy do rozwiązania. W pewnym momencie trudno było stwierdzić, które wyspy objęte są wpływami Rosji, a które Japonii. W końcu zrodziła się potrzeba określenia tych granic.  Rosja w latach 1853–1854 trzykrotnie podejmowała próby zawarcia odpowiednich układów handlowych i ustanowienia stosunków dyplomatycznych z Japonią. Zabiegi te doprowadziły do zawarcia 7 (17) lutego 1855 roku w Szimodzie „Umowy o handlu, żegludze i delimitacji granic”. W art. 2 tego układu zapisano, że „Odtąd granica między dwoma narodami będzie przebiegać między wyspami Etorofu i Urup. Cała wyspa Etorofu będzie należeć do Japonii, natomiast cała wyspa Urup, a także inne Wyspy Kurylskie, leżące na północ od Urup włącznie, należeć będą do Rosji”. W tym samym układzie zapisano, że wyspa Sachalin pozostanie we wspólnym władaniu Japonii i Rosji, ale to się nie sprawdziło. Ten stan zmienił się w roku 1875 kiedy to Rosja dobrowolnie zrzekła się wszystkich wysp z północnego łańcucha Kuryli w zamian za zrzeczenie się praw Japonii do Sachalinu. Szybko okazało się, że to była zła decyzja, ponieważ Rosja nie miała przejść na Pacyfik. Wojna na Dalekim Wschodzie była dla Związku Radzieckiego okazją do zmiany tego stanu rzeczy. Moskwa przyłączyła się do tej wojny po stronie Zachodu, w zamian żądając przekazania im Wysp Kurylskich. Inwazję na wyspy rozpoczęto 18 sierpnia 1945 roku z Kamczatki. Do 28 sierpnia zajęto wszystkie wyspy łańcucha północnego i zatrzymano się na wyspie Urup. Wojska radzieckie zakładały, że na następnej wyspie – Etorofu (Iturup), będą już Amerykanie. Ale ich tam nie było. Dla Związku Radzieckiego była to świetna okazja, by posunąć się dalej na południe. Z Sachalinu – z byłej japońskiej bazy Otomari – przerzucono specjalne jednostki, które 1 września wylądowały na wyspach Kunaszyr i Szykotan. Do 4 września Rosjanie zajęli pozostałe wyspy.

Źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Wyspy_Kurylskie#/media/Plik:Demis-kurils-russian_names.png

Ta grupa wysp jest obecnie przedmiotem politycznych przepychanek. Japonia domaga się ich zwrotu, powołując się na prawa historyczne i mówi o ich „nielegalnej okupacji”, Rosja ich nie odda powołując się na porozumienia międzynarodowe i jej politykę jedności państwa. Konstytucja Rosji z 1993 roku zawiera klauzulę stwierdzającą, że integralność terytorialna Rosji musi być przestrzegana. Podobnie nowa konstytucja z lipca 2020 roku, w której znajduje się klauzula „zakazująca koncesji terytorialnych”^[4]. Rząd Rosji zapowiedział też sankcje administracyjne i karne za „publiczne kwestionowanie integralności terytorialnej Federacji Rosyjskiej”, i przewiduje za to kary od czterech do dziesięciu lat więzienia.  Podobnie, jak za mówienie o wojnie na Ukrainie.

DR ELŻBIETA POTOCKA

[1] Więcej: Elżbieta Potocka, Spór terytorialny główną przeszkodą w normalizacji stosunków rosyjsko-japońskich, http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.cejsh-3e66b1e8-ab06-4021-ad93-9225234a6c83

 [2] Chisato Abe, Right to Land and the Ainu; https://www.hurights.or.jp/archives/focus/section3/2015/09/right-to-land-and-the-ainu.html

[3] Więcej: Elżbieta Potocka, Makau – element chińskiej wizji świata, Wydawnictwo Naukowe Grado, Toruń 2021.

[4] Law of the Russian Federation on the  amendment to the constitution of the Russian Federation; https://cis-legislation.com/document.fwx?rgn=122879