Nie było to jednak proste, ponieważ cały handel chiński był całkowicie kontrolowany przez władzę. Odbywał się w wyznaczonych portach, lub wyznaczonych obszarach przygranicznych i w wyznaczonym czasie. Był to handel trybutarny. Przypomnę – należało uznać zwierzchnictwo cesarza Chin, złożyć mu dar, a w zamian dostawało się zgodę na handel.

Od wieków głównym portem handlowym był Guangzhou, nazwany przez Portugalczyków Kanton. Już w czasach dynastii Tang (618–907) był to największy port Chin i jeden z największych portów na świecie. W tym okresie porcelana, jedwab, papier, laka, miedź, żelazo, złoto i srebro wypływały na Bliski Wschód i do Europy. Pojawienie się europejskich kupców w regionie w XVI i XVII wieku przyczyniło się do zmierzchu handlu trybutarnego i zmusiło władze dynastii Qing, by zezwoliły cudzoziemcom na handel w Kantonie i kilku innych portach, niezależnie od tego czy byli w systemie hołdu, czy nie.

Wśród statków handlowych kierujących się do Kantonu, przeważali kupcy, którzy prowadzili „handel wzajemny” z określonymi chińskimi kupcami. Lokalne władze prowincji Guangdong czerpały z tego zyski, pobierając cła i różne opłaty portowe. Ale to dalej był handel ograniczony. Można tu było handlować tylko przez 5 miesięcy w roku i tylko określonymi towarami. W tym czasie najchętniej kupowano herbatę i porcelanę.

HERBATA

Pod koniec W XVI wieku przywieźli ją do Europy Portugalczycy i Holendrzy. Do Anglii trafiła około roku 1650 i tam się „zakorzeniła”. Jak ją parzyć i pić pokazała Anglikom portugalska księżniczka Katarzyna Braganza, żona króla Anglii i Szkocji Karola II.  Podawano napój z herbaty w pięknych porcelanowych filiżankach.

Moda na herbatę stała się powszechna, co zwiększyło jej popyt. W roku 1664 roku do Anglii trafiły zaledwie dwa funty i dwie uncji herbaty, tj. około 1 kilograma. W do roku 1800 import herbaty wzrósł do 24 milionów funtów rocznie.

Herbatę kupowano głównie w Chinach. Pod koniec XVIII wieku Wielka Brytania była największym partnerem handlowym Chin, co potwierdza kotwiczenie jej statków w  Kantonie, jedynym porcie po 1759 roku, do którego pozwalano wpływać cudzoziemcom. W roku 1789 do Kantonu wpłynęło 86 statków, a 61 było brytyjskich. Ale brytyjski handel z Chinami nie rozwijał się tak, jak tego życzyli sobie Anglicy.

Chińczycy nie chcieli towarów angielskich, a za swoje – herbatę, porcelanę i jedwab – kazali płacić srebrem. 30% wydobywanego w świecie srebra od XVI do XIX wieku trafiało do Chin. I dostarczali je głównie Anglicy. Czasami srebro stanowiło 98 procent ładunku wiezionego przez ich statki, co oznacza, że na wymianę wieźli niewiele produktów, a to głównie dlatego, że Chiny nie były zainteresowane wyrobami angielskimi ani europejskimi. Do tego przy wymianie barterowej zazwyczaj zaniżano wartość towarów brytyjskich, co z czasem przyniosło stronie brytyjskiej straty.

Posługiwanie się srebrem stało się z czasem coraz trudniejsze, ponieważ pod koniec XVIII wieku zachwiana została dystrybucja tego kruszcu. W większości pochodziło ono z obu Ameryk, a głównie z hiszpańskich kopalni w Peru, Chile, Boliwii, Meksyku, Argentynie. Wojny kolonii hiszpańskich o niepodległość, zakłóciły proces wydobycia i handlu srebrem.

Zmalała jego podaż, a rósł popyt na chińską herbatę i inne luksusowe dobra pochodzące z Chin. Kupcy europejscy coraz więcej srebra zostawiali w Chinach, najwięcej Anglicy. W końcu  znaleźli sposób na przywrócenie handlowej równowagi. Pod koniec XVIII wieku brytyjscy kupcy z Kompanii Wschodnioindyjskiej zaczęli wprowadzać indyjskie opium na chińskie rynki. Jego sprzedaż i handel były nielegalne. I uzależniające.

 ZAMIAST SREBRA – OPIUM

Opium było w Chinach znane od stuleci. Przywieźli je tam arabscy kupcy i długo było używane  jako środek medyczny. W XVI wieku znany jako laudanum – nalewka z opium. To wysuszony sok mleczny z naciętych niedojrzałych owoców maku lekarskiego. Zawiera ponad 20 alkaloidów o różnych właściwościach. Główne to morfina – narkotyczny lek przeciwbólowy, kodeina – lek przeciwkaszlowy, papaweryna – lek rozkurczowy. Taki lek szybko uzależniał.

*

Używanie opium „dla przyjemności” zaszczepili Chińczykom Holendrzy, którzy w roku 1624 na południu Tajwanu założyli własną kolonię, a do pracy na plantacjach ryżu i trzciny cukrowej sprowadzali Chińczyków, którzy zaczęli palić opium dla relaksu. Stamtąd szybko przedostało się na kontynent, w XVIII wieku opium w Chinach paliły już tysiące, a w XIX stało się przyczyną wojen i upadku moralnego cesarstwa. Według niektórych szacunków, do lat trzydziestych XIX wieku, aż 90% młodych mężczyzn na wschodnim wybrzeżu Chin było uzależnionych od palenia opium.

Do tego przyczynili się Brytyjczycy, którzy mając ujemny bilans handlowy z cesarstwem – sprzedawali pożądane przez wszystkich opium. I srebro zaczęło płynąć w drugą stronę – z Chin do Anglii.

Opium produkowano w Indiach. Pierwszy jego transport wyruszył z Kalkuty do Chin w 1773 roku.

W 1780 roku Kompania Wschodnioindyjska otrzymała monopol na uprawę, produkcję i handel opium. Ale taki handel nie zadowalał Anglików. Chcieli oni nawiązać z Chinami stosunki handlowe i dyplomatyczne. Dwa razy podjęli takie próby – w latach 1793 i 1816.

Obie bez efektów. Pierwszą misję dyplomatyczną Wielka Brytania wysłała w latach 1792-93. Na jej czele stał doświadczony dyplomata Macartney. Kiedy już dotarł do Chin i stanął przed cesarzem Państwa Środka, prosił o przywileje handlowe i koncesje dla kupców brytyjskich w Kantonie; o złagodzenie ograniczeń handlowych i obniżenie opłat celnych, i wreszcie o otwarcie dla handlu angielskiego nowych portów handlowych, a także utworzenie stałego przedstawicielstwa w Pekinie.

Brytyjczycy, idąc śladem Portugalczyków, którzy od roku 1557 dzierżawili Makau, prosili cesarski dwór o cesję „małej, nieufortyfikowanej wyspy Chusan [w archipelagu o tej samej nazwie] na rezydencję angielskich kupców, magazynowanie towarów i wyposażanie statków”. W tym czasie był to już dobrze znany kupcom port, podczas gdy Hongkong był jeszcze tylko wioską rybacką.

Żadne z żądań nie mieściło się w polityce cesarstwa wobec cudzoziemców. Dodatkowo Macartney nie chciał złożyć cesarzowi koutou, czyli „trzy pokłony i uderzenia głową o ziemię”. Uważał za upokarzające padanie na kolana i  bicie głową przed obcym władcą.

Klęknął tylko na jedno kolano, jak przed swoim królem, ale to cesarzowi nie wystarczyło. Zgody na handel nie wydał.

*****

I opium dalej było głównym towarem handlowym, co całkowicie zatrzymało przywóz srebra do Chin, ale uruchomiło jego wywóz. W latach 1818–1833 roku wywóz kruszcu stanowił jedną piątą chińskiego eksportu. Na początku XIX wieku bilans handlu brytyjskich Indii z Chinami co roku zamykał się nadwyżką w wysokości mniej więcej miliona funtów.

Społeczeństwo stawało się coraz biedniejsze i coraz bardziej wyniszczone.

Władze chińskie próbowały problem rozwiązać i ograniczyć handel opium. Wydały szereg zakazów handlu, ale zyski były większe niż groźby. Opium napływało na kontynent nieustannie. Pod koniec lat 20. XIX wieku – 12 tysięcy skrzyń, a w 1834 – 20 i już 40 tysięcy skrzyń w 1838, tj. około 1400 ton.

Walka z przemytem opium osiągnęła pułap w roku 1839. Władze chińskie odrzuciły propozycję legalizacji handlu opium i jego opodatkowania. W kwietniu i maju 1839 roku handlarze brytyjscy i amerykańscy oddali władzom chińskim 20 283 skrzynie i 200 worków opium. Zapasy zostały publicznie zniszczone na plaży poza Kantonem. Zachodni handlarze opium liczyli na odszkodowanie, ale go nie dostali. I padły strzały …

Potem już nikt się z Chinami nie liczył. Anglicy w 1840 zajęli Chusan, tętniący życiem port handlowy u ujścia rzeki Jangcy, ale nie mogli go dostać, ponieważ władze chińskie się na to nie zgodziły.  20 stycznia 1841 roku zajęli też Hongkong. 26 stycznia nad Hongkongiem załopotała flaga brytyjska. W traktacie nankińskim z 1842 roku Qingowie wyrazili zgodę na przekazanie Brytyjczykom wyspy Hongkong „po wsze czasy” . W 1843 Hongkong oficjalnie stał się „Kolonią Korony”.

Początkowo wyspa jawiła im się jako „wyspa jałowa, na której ledwo stoi dom”. Na wyspie mieszkało około 3650 osób, rozsianych po dwudziestu wioskach. Pięć miesięcy później brytyjscy urzędnicy zaczęli sprzedawać działki i rozpoczęła się kolonizacja Hongkongu. Zaczęli się tu przenosić kupcy z Kantonu i Makau.

Hongkong był pierwszym chińskim terytorium przejętym przez zachodnie mocarstwo. I kiedy portugalska potęga w Azji słabła, Hongkong zaczął się rozwijać jako jedno z największych miast portowych na świecie.

 

ELŻBIETA POTOCKA