Francja ogłosiła w 1806 roku w Berlinie słynny dekret o blokadzie terytorialnej, wymierzonej w Anglię, który oznaczał kolejny etap wojny Francji z Anglią. Autor opisuje rozwój sytuacji w ówczesnej Europie: Hiszpania była początkowo sojusznikiem Francji, potem przestała i została napadnięta przez Napoleona, natomiast zajmowała dość dwuznaczne stanowisko względem blokady. Napoleon stał się rozjemcą w sporze dynastycznym między ojcem a synem: Francuzi mieli dość silne argumenty, gdyż wprowadzili do Hiszpanii swoje wojska, a Napoleon pozbawił rządzących Bourbonów władzy pod pozorem mediacji.

Autor przytacza opinię badaczy różnej narodowości tego okresu, zwłaszcza przypomina  fragmenty wspomnień Polaków. Najpierw Francuzi bez problemu zajęli Portugalię, więc Napoleon sądził, że podobnie łatwo pokona Hiszpanię. Dowódcą wojsk francuskich został Joachim Murat, który od Napoleona dostał rozkaz zajęcia punktów strategicznych w Hiszpanii, a Ferdynand VII, syn króla, stał się symbolem walki o niepodległość. Król Ferdynand był entuzjastycznie witany w Madrycie; potem wyruszył w podróż, eskortowany przez polskich szwoleżerów. Przeciwko Francuzom wystąpili hiszpańscy partyzanci, z którymi polscy szwoleżerowie walczyli, rozstrzeliwując demonstrantów.

Autor opisuje perypetie króla Józefa, którego Hiszpanom chciał narzucić Napoleon, a także przypomina perfidne „oszustwa” i obietnice, jakie cesarz Francuzów składał Polakom, by walczyli za niego. Autor podaje, gdzie były rozmieszczone wojska francuskie. Pisze też o francuskiej armii, złożonej z rekrutów. Pisze o fazach wojny Francji w Hiszpanii, w której to wojnie Francuzom szło coraz gorzej.

Czytelnik dowiaduje się też o rodzajach broni, użytych w walkach oraz o rodzajach broni, a także o metodach walki. Przeciwko Francuzom walczył w Hiszpanii cały naród; była to reakcja Hiszpanów na  próbę narzucenia Hiszpanom, bez żadnych skrupułów, napoleońskiej woli. Przy tym, nie było aktualnych map Hiszpanii, co utrudniało Francuzom planowanie. Marna była też opieka medyczna nad żołnierzami oraz różnej klasy dowódcy, głównie marszałkowie. O nich też jest w książce. Wreszcie, tytułowe walki w Saragossie, stolicy Andaluzji, której opis, zarówno topograficzny, jak i historyczny jest w książce.

Autor wyjaśnia czytelnikowi, kiedy Francuzi przestali być sojusznikami, wyjaśnia skład rebelii, której ochotnicy ciągle napływali do miasta. Autor pisze o bitwach w Saragossie, o jej oblężeniu: niestety, w roli najeźdźcy wystąpili Polscy szwoleżerowie, którzy „zasilali” Francuzów.

Co robili w czasie szturmu mieszkańcy miasta? Autor pisze o licznych niepowodzeniach francuskich szturmów, o dramatach wśród obleganych. Co robi w tym czasie narzucony Hiszpanom król Józef, osadzony w końcu na tronie w Madrycie, który porzucił ten tron i uciekł z Madrytu? Rola i działalność generała Pierre’a Duponta i słynna kapitulacja pod Bailen.

Szarża polskich szwoleżerów wąwozie pod Saragossą, choć nie wiadomo dokładnie, jaki rozkaz wydał Napoleon. Skład garnizonu francuskiego, a siły francuskie liczyły pod Saragossą ok. 34 tys. ludzi.

W książce opisano próby Francuzów w kierunku bezskutecznego namówienia Hiszpanów do kapitulacji i pokazano fazy francuskiego ataku na miasto oraz walki Hiszpanów. Wreszcie miasto skapitulowało, a obrońcy złożyli przysięgę na wierność bratu Napoleona, królowi Józefowi I.

Na uwagę zasługuje zakończenie książki pt. „Legenda Saragossy”. Ocena autora: Hiszpanie w Saragossie wykazali się niesłychaną dyscypliną i zdolnościami organizacyjnymi, natomiast wyglądało to znacznie gorzej w otwartym polu, gdzie byli na ogół słabo zorganizowani. A dlaczego Francuzi interweniowali w Hiszpanii? Autor odpowiada, że głównie z powodów ambicji dynastycznych cesarza. A straty Francuzów w Hiszpanii były znaczne, gdyż wyniosły około 240 tys. ludzi.

Warto przeczytać tę książkę, która opisuje bohaterstwo dwóch nacji: Hiszpanów i polskich szwoleżerów, oszukanych przez Napoleona.

Jacek Potocki

Krzysztof Mazowski, „Saragossa 1808-1809”, z serii „Historyczne bitwy”, Wydawnictwo „Bellona”, Warszawa 2021, s. 365