Stąd czytelnik ma dostęp do pewnych informacji, których ambasador Majski nie ujawnił, gdyż albo nie mógł, albo nie chciał. Majski był ambasadorem ZSRR w Londynie w latach 1932-43 i przeżył stalinowską „wielką czystkę”.

We wstępie prof. Gorodecky pisze o losach pamiętników i samego ich autora. Majski był ulubieńcem ministra Litwinowa, a po jego usunięciu był powoli dezawuowany przez Wiaczesława Mołotowa, również za byłe związki z mienszewikami.

Gorodecky pisze, że przyszły ambasador nazywał się Lachowiecki i wywodził się z polskich Żydów, co Majski raczej ukrywał. Autor opracowania wyjaśnia okoliczności przybrania nazwiska „Majski”, a także opisuje szkolne i uniwersyteckie lata Majskiego i jego pobyt na emigracji w Niemczech, Szwajcarii i Anglii. Zaprzyjaźnił się on z Litwinowem poprzez jego żonę, Angielkę z pochodzenia. Sam Litwinow był też Żydem: Litwinow przez cały czas popierał Majskiego, jako minister spraw zagranicznych ZSRR.

Najpierw Majski był ambasadorem w Helsinkach, potem mianowano go, za zgodą Stalina, ambasadorem w Londynie. Majski miał codzienne kontakty z najwybitniejszymi politykami brytyjskimi, w tym z premierami i królem. Po latach zarzucać mu będą, stalinowskim zwyczajem, że był angielskim szpiegiem i z tego powodu Majski pójdzie do więzienia, ale przeżyje, mimo że w ZSRR w tym czasie trwa rozprawa z Żydami. Mołotow, który chciał o wszystkim decydować, zarzuca Majskiemu samowolę i wydaje zakaz podejmowania przez niego jakiejkolwiek inicjatywy: ma on być zwykłym „listonoszem” poleceń stalinowskiego MSZ.

A Majski przez cały czas walczy o deklarację Brytyjczyków w sprawie uruchomienia drugiego frontu, stąd jego działania na rzecz wyjazdów czołowych brytyjskich polityków do Moskwy, w książce jest także treść ich korespondencji ze Stalinem. Skromne są natomiast w dzienniku rewelacje ze spotkań ze Stalinem, tak jak skromne są reakcje Majskiego na moskiewskie procesy, na agresję ZSRR na Polskę 17 września 1939 roku, czy na mord w Katyniu, choć dość szeroko (i negatywnie) przedstawia on swój stosunek do stosunków z Polską.

Wreszcie głośny układ Majski-Sikorski i opis pomocy Anglii dla walczącego frontu wschodniego. W części końcowej książki jest wiele słów o odwołaniu Majskiego z placówki i o „ubarwianiu” przez zainteresowanego i towarzyszy samego odwołania ambasadora jak i jego późniejszej, rzekomo wysokiej, pozycji w służbie zagranicznej. W rzeczywistości, Majskiego trzymał Mołotow „na dystans” i odmówiono mu spotkania z wszechmocnym Stalinem.

Superinteresująca książka. Porusza nie tylko przebieg najważniejszych wydarzeń między liczącymi się aliantami, także sprawy polskie, ale i przedstawia los wybitnego dyplomaty, który ocalał z czystek, w których zginęło wielu innych dyplomatów, oskarżonych o szpiegostwo na rzecz kraju pobytu.

Jacek Potocki

Gabriel Gorodecky (oprac), „Dzienniki Majskiego”. Tłum. Anna Żukowska-Maziarska. Wydawnictwo „Bellona”, Warszawa 2020, s.663