Większość z tych osób jest raczej znana lokalnie, chociaż książka przedstawia również postaci znane w skali ogólnopolskiej, takie jak generał Emil Fieldorf „Nil”, Józef Kuraś „Ogień”, generał Leopold Okulicki „Niedźwiadek”, rotmistrz Witold Pilecki „Witold”, Danuta Siedzikówna „Inka”, czy Zygmunt Szendzielarz „Łupaszka”.

Z przedstawionych życiorysów wynika, że większość Żołnierzy Wyklętych wywodziła się nie z tzw. klas wyższych, tylko z wielodzietnych rodzin chłopskich. Inną cechą charakterystyczną większości tych postaci jest nieznajomość miejsca ich pochówku: tak władza ludowa bała się ich legendy nawet po ich śmierci.

Autorka nie wyjaśnia czytelnikowi przyczyny „przekazania” Polski Stalinowi po II wojnie światowej przez zachodnich przywódców, a przedstawieni w książce bojownicy, walczyli przeciwko temu zniewoleniu; nie złożyli oni broni po rozwiązaniu Armii Krajowej przez jej ostatniego komendanta, gen. Leopolda Okulickiego.

O tej walce mogą świadczyć liczne obchody pamięci Żołnierzy Wyklętych, odbywające się w ostatnich latach w różnych miejscach Polski. Większość Żołnierzy Wyklętych wpadła w ręce Urzędu Bezpieczeństwa w wyniku zdrady ze strony członków bliskiej rodziny lub współtowarzyszy broni. Niektórzy z bojowników wywodzili się z przedwojennych rodzin żołnierskich: mieli więc niejako zakodowane pojęcie patriotyzmu.

A jakie podejmowali oni akcje? Ano, likwidowali funkcjonariuszy UB i MO, a także  współpracowników tych służb (wielu z nich zostało wymienionych w książce z nazwiska, dzięki kwerendzie autorki książki w zbiorach Instytutu Pamięci Narodowej), likwidowali też członków władz komunistycznych oraz działaczy PPR.

Żołnierze Wyklęci ginęli w boju, ale większość z nich została zamordowana przez ubowców strzałem w potylicę tak, jak to robiło radzieckie NKWD; niektórzy zostali skazani na śmierć przez tzw. polskie sądy, niektórzy zostali porwani w Polsce i przewiezieni do ZSRR.

Autorka pomija milczeniem skład etniczny ówczesnego UB i komórek lokalnych; były to  struktury żydowskie, wywodzące się z przedwojennej KPP, wysłane przez Stalina do Polski „by pilnowały Polaczków”.

Na uwagę czytelnika zasługują liczne zdjęcia z archiwum rodzinnych bojowników oraz z zasobów IPN. Ważne są również mapki, ukazujące obszar działania bojowników. Natomiast przypomnienie ich bohaterstwa stało się możliwe dopiero po przemianach 1989 roku.

Bardzo wartościowa książka-przewodnik, ujmująca całościowo skład dowództwa Żołnierzy Wyklętych oraz najbardziej aktywny człon bojowników.

                                                                                              Jacek Potocki

Monika Karolczuk. „Polska. Śladami Żołnierzy Wyklętych. Przewodnik”. Wydawnictwo „Aromat Słowa”, Kraków 2021.s. 256