Established 1999

HISTORIA DECYDENTA

9 kwiecień 2021

Zabójstwo prezydenta

Jest to książka o głośnym w Polsce zabójstwie prezydenta Gabriela Narutowicza.

Autor kreśli w niej zarówno postacie ofiary, jak i sprawcy zabójstwa, malarza Eligiusza Niewiadomskiego.

Zabójstwo miało przede wszystkim podłoże polityczne: Narutowicz był przedstawiany jako prezydent wybrany głównie przez Żydów i lewicę, był więc niejako realizatorem obcych interesów. Tak wyglądał on w oczach „prawdziwych Polaków”. A Niewiadomski, jakby w celu usprawiedliwienia zamachu, był przedstawiany jako wariat i nieudacznik.

Autor koncentruje się w książce na życiu obu panów. Życie Narutowicza toczyło się w rodzinnej atmosferze patriotycznej. Chory na płuca Narutowicz w 1886 roku przerywa studia w Petersburgu i wyjeżdża do Szwajcarii. Tam studiuje na politechnice w Zurychu, przyjaźni się z rewolucjonistami.

Z kolei, Niewiadomski studiuje w Petersburgu na Akademii Sztuk Pięknych. Narutowicz wiąże się z endecją, a w czasie studiów w Paryżu nawiązuje bliskie kontakty z Ligą Narodową Romana Dmowskiego.

Autor wspomina życie uczuciowe Narutowicza, jego związki z kobietami, pracę profesorską na politechnice, pisze też o poglądach i sporach Polaków; a Narutowicz zawsze dążył do powszechnej zgody. Przyszły prezydent przekonuje opinię publiczną do konieczności przyznania Polsce niepodległości. A Niewiadomski w tym czasie udziela lekcji rysunków i poświęca się publicystyce, w której wypowiadał się dość krytycznie o dziełach ówczesnych twórców.

Autor pisze o życiu rodzinnym przyszłego zabójcy, ożenionego ze zwolenniczką marszałka Józefa Piłsudskiego, który zafascynował Niewiadomskiego. Autor wiele miejsca poświęca sytuacji politycznej w Polsce tamtych czasów, pisze o powrocie Narutowicza do Polski i o jego kontaktach z Ignacym Mościckim, kolegą z politechniki w Zurychu. Chory Narutowicz pełni kolejne funkcje ministerialne.

Współcześni określają Narutowicza, jako „opartego o Belweder”, czyli o Piłsudskiego. Padają słowa o stosunkach Narutowicza i Marszałka. Sam Narutowicz był przygotowywany do funkcji ministra spraw zagranicznych, przeszedł przez konferencję w Genui w 1922 roku. I właśnie Narutowiczowi zaproponowano tekę MSZ, mimo innych kandydatur. Już wtedy był przyszły prezydent ostro krytykowany przez prasę „typowo endecką”, a zwłaszcza przez red. Stanisława Strońskiego.

Niewiadomski z kolei cieszył się z odzyskania przez Polskę niepodległości, ale denerwowali go Żydzi, socjaliści i cała polska demokracja. Autor pisze o stosunku Niewiadomskiego do Piłsudskiego oraz o dość dziwnych stanach psychicznych malarza. Najpierw czytelnik dowiaduje się o mobilizacji malarza, a następnie o jego demobilizacji i o powrocie do życia w cywilu.

A jak wyglądały wybory do Sejmu, a następnie wybory prezydenckie? Autor to opisuje. Opisuje siłę endecji, pozycję Piłsudskiego. Wreszcie, Stanisław Thugutt zgłasza kandydaturę Narutowicza na prezydenta. Tej kandydatury nie poparł Piłsudski; ale Narutowicz  zostaje wybrany przez Sejm, co spowodowało wybuch fali nienawiści i demonstracji ulicznych  przeciwko Narutowiczowi, jako wybrańcowi nie-Polaków, czyli Żydów i innych mniejszości. Autor przytacza teksty publicystów, w tym wspomnianego Strońskiego.

Spotkanie Narutowicza z Piłsudskim, który nalega na przydzielenie Narutowiczowi ochrony. Wreszcie zamach w „Zachęcie”. „Podkręcony” przez okoliczności i przez powszechną nienawiść do Narutowicza Niewiadomski strzela do prezydenta, który umiera na rękach sekretarki Marszałka, poetki Kazimiery Iłłakowiczówny. Sam zabójca uznał, że słusznie uczynił, niczego nie wyjaśniał ani nie prosił o łaskę nowego prezydenta. Prawica okrzyknęła Niewiadomskiego bohaterem, a konflikt marszałka Piłsudskiego z endecją się po zamachu zaostrzył. Publicyści, którzy napadali na Narutowicza, usiłowali po zamachu zbagatelizować swoje ataki. Autor przytacza też dość dziwny fakt, że na grobie mordercy na Powązkach „prawie zawsze można znaleźć znicze i świeże kwiaty”.

Bardzo interesująca książka, która przybliża prawdę o zabójstwie pierwszego prezydenta RP.

                                                                                              Jacek Potocki

Maciej J. Nowak. „Narutowicz Niewiadomski. Biografie równoległe”. Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2019, str. 214

W wydaniu nr 233, kwiecień 2021, ISSN 2300-6692 również

  1. THRILLER DECYDENTA

    Prawda i fikcja
  2. DECYDENT GLOBTROTER

    Małe jest piękne
  3. FILOZOFIA I DYPLOMACJA

    Wojna w Afganistanie
  4. KRYMINAŁ DECYDENTA

    Jarocin, tym razem bez festiwalu
  5. BIBLIOTEKA DECYDENTA

    Banita
  6. HISTORIA DECYDENTA

    Hetman
  7. ALBA LACH HERITAGE

    Sean Connery i Polska
  8. RELIGIA DECYDENTA

    Walka o czystość w Kościele
  9. DECYDENT POLIGLOTA

    Zgłębiamy angielski
  10. GÓRALKI. KONKURS

    Pyszna radość! Pokaż ją!
  11. OPOWIADANIE

    Własna wersja Żabiego Króla
  12. WIATR OD MORZA

    Ład
  13. HISTORIA DECYDENTA

    Zabójstwo prezydenta
  14. WIERSZOWNIA DECYDENTA

    Rada Durnia i Debila
  15. DECYDENT GLOBTROTER

    Nasza Stolica
  16. CO SIĘ W GŁOWIE MIEŚCI

    Zachwiana równowaga
  17. HISTORIA DECYDENTA

    Zamordowany patriota
  18. WIATR OD MORZA

    Alternatywy 4
  19. ALBA LACH HERITAGE

    Pola Nadziei (Fields of Hope)
  20. EWOLUCJA MORALNOŚCI

    Meandry pamięci