Bohaterski Julian Marchlewski, o którym w poprzednim ustroju polskie dzieci uczyły się w szkole, wraz z innymi polskimi komunistami, głównie pochodzenia mojżeszowego, na specjalnej naradzie  w Moskwie, w dniach 11-12 listopada 1918 roku omawiali przygotowania do sowietyzacji naszego kraju.

Polacy na kresach tworzyli oddziały samoobrony, bolszewicy natomiast opanowali Rygę i Charków, a w Mińsku ogłosili utworzenie Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Rad.

Autorka pisze  o bestialstwach bolszewików w małych polskich miasteczkach, oraz o wspieraniu przez Ententę, pod wodzą Anglii i Francji, „białej Rosji”. Co o tym myślał Józef Piłsudski? W książce  jest opis stosunku Piłsudskiego do Litwy, jego dążeń do odtworzenia Litwy w ramach Polski, ale te poglądy nie zyskały poparcia litewskich polityków.

Autorka przypomina przebieg polskiej ofensywy na Ukrainie, z użyciem armii gen. Józefa Hallera. Celem akcji na Ukrainie było udzielenie pomocy atamanowi Symonowi Petlurze w walce z bolszewikami, by pozyskać przyszłe państwo ukraińskie przeciw zakusom wszechrosyjskim. Czytelnik ma okazję dowiedzieć się o tajnych rozmowach z przedstawicielami Lenina w Białowieży i w Mikaszewiczach.

Czytelnik otrzymał też jasny przekaz niechęci mocarstw Ententy, zwłaszcza Anglii i jej premiera do wojny Polski z Rosją. Autorka prezentuje różne rozumienie „pokoju” przez Lenina i jego obóz oraz przez Piłsudskiego; stąd Piłsudski zerwał rozmowy jako pozbawione sensu. Wyprawa kijowska jako część walk na Ukrainie. Zwycięstwo bolszewików w wojnie domowej i polityka appeasementu premiera Anglii wobec bolszewików, wbrew Francji.

Dłuższe wywody na temat 1. Armii Konnej Siemiona Budionnego, a także informacja o Tymczasowym Komitecie Rewolucyjnym Polski w Białymstoku, jako przyszłym rządzie sowieckiej Polski.

Ale najważniejsze części książki dotyczą bohaterstwa Polaków: powstanie Armii Ochotniczej i Rady Obrony Państwa. Warto prześledzić niechęć, a nawet arogancję angielskiego premiera wobec polskiego premiera Władysława Grabskiego, a także manipulacje Lloyd George’a w parlamencie brytyjskim (angielski premier w czasach wojny polsko-bolszewickiej rozmawiał w Anglii z wysokimi przedstawicielami bolszewików) oraz problemy marszałka Piłsudskiego, jego ideę federacyjną, a także rolę  francuskiego gen. Weyganda w Bitwie Warszawskiej.

Unikalna jest część książki o roli polskich biskupów i papieża  Benedykta XV. A także warta jest podkreślenia postawa ks. Ignacego Skorupki. Walki o Warszawę, po przejściu bolszewików bocznymi drogami z Radzymina. Dalsze walki: Płock, bitwa nad Niemnem i doprowadzenie do gwałtownego odwrotu wojsk Tuchaczewskiego.

Wreszcie, upragniony pokój i traktat ryski, zawarty po 5 miesiącach rokowań: ustalenie granicy, zobowiązanie Rosjan do zwrotu zagrabionych Polsce dzieł sztuki i archiwaliów, a także odszkodowanie za wkład Polaków w rozwój gospodarczy Rosji. Rosjanie ani nie zwrócili tego, co wcześniej zagrabili, ani niczego nie zapłacili, Autorka przytacza na zakończenie opinie pozytywne i negatywne historyków o traktacie.

Warto tę książkę przeczytać, gdyż jest w niej wszystko o tej wojnie. Książka zawiera interesujące fotografie. Ciekawe, że końcowe kalendarium wojny nic nie mówi o dacie 15 sierpnia, jako o dniu tzw. Cudu nad Wisłą. Z przedstawionych dat wynika, że bolszewicy dotarli do Wisły w dniu 11 sierpnia, natomiast 15 sierpnia nastąpiła kontrofensywa oddziałów gen. Lucjana Żeligowskiego, które odbiły z rąk bolszewickich Radzymin, a słynna kontrofensywa autorstwa Piłsudskiego znad Wieprza, nastąpiła dopiero w dniu 16 sierpnia.

                                                                                              Jacek Potocki

Joanna Wieliczka-Szarkowa. „Cud nad Wisłą. Wojna polsko-bolszewicka”, Wydawnictwo „AA”, Kraków 2020