Na wojnę szło się między innymi po łupy wojenne. Historia rabunku wojennego dóbr wszelakich jest tak stara, jak historia wojen. Przedmiotem grabieży było wszystko – i dzieła sztuki, i przedmioty codziennego użytku, a kiedy wyniesiono to co przydatne – burzono lub podpalano zabudowania i całe miasta. Taki los spotkał w 146 roku p.n.e. Kartaginę, ważny port na afrykańskim wybrzeżu Morza Śródziemnego.

Każda nowa wojna i każdy zdobywca to ruiny i zgliszcza. Nic dla nikogo nie było świętością. W 410 roku Wizygoci splądrowali Rzym, a w 455 bez wyraźnego powodu Rzym zniszczyli Wandale, stąd określenie „wandalizm”. Wenecja – od X wieku największa potęga morska regionu, swoje bogactwo też zbudowała na rabunku.

Rabowali wszyscy – i królowie, i zwykli żołnierze. Każdy według jego potrzeb. Królowie chętnie rabowali biblioteki. Francuscy w czasie wojen włoskich w latach 1494–1559 obrabowali biblioteki w Neapolu i w Pawii, a niemiecko-hiszpańskie wojska cesarza Karola V od 6 maja do września 1527 roku splądrowały wszystkie rzymskie pałace, klasztory i kościoły, nie omijając bazyliki św. Piotra, z której zabrano dzieła sztuki i relikwie. Nawet groby papieskie okradziono z kosztowności, a bazylikę zamieniono w stajnię. Ocalały zbiory watykańskie i to tylko dlatego, że w Watykanie stacjonował jeden z wodzów armii cesarskiej i czuł tam się dobrze…

W XVII wieku największym grabieżcą był szwedzki król Karol Gustaw. Dzieł sztuki miał mało, a ambicje duże. Marzyły mu się biblioteki i galerie dorównujące czołowym kolekcjom europejskim. Takie były w Pradze, określanej wówczas mianem artystycznego skarbca Europy. Kolekcja zgromadzona przez cesarza Rudolfa II, jednocześnie króla Czech, w zamku na Hradczanach, to m.in. 1300 obrazów i około 2500 posągów. Kiedy Szwedzi dotarli do Pragi w roku 1648, w końcowym etapie wojny trzydziestoletniej, wywieźli stamtąd nie tylko ogromną liczbę dzieł sztuki, ale także zbiory szkieł. Podobno wymontowywali nawet rzeźby z fontann. Nie zapomnieli o książkach i rękopisach. Wszystkie te skarby trafiły na zamek sztokholmski.

Największym sejfem przywłaszczonych dzieł sztuki jest Brytyjskie Muzeum. Tu na początku XIX wieku trafiły części ateńskiego Partenonu. Ten bezcenny zabytek był uczestnikiem VI wojny turecko-weneckiej w 1687 roku. Jego środkowa część uległa zniszczeniu podczas bombardowania Aten przez Wenecjan. Wtedy zniszczono 30 kolumn doryckich i większą część rzeźbionych fryzów.

Dalszych zniszczeń dokonał na początku XIX wieku brytyjski dyplomata Thomas Bruce. Zdejmował z Partenonu rzeźby i płaskorzeźby. Ogółem 56 płyt z liczącego 111 płyt pokrytego płaskorzeźbą fryzu, 15 (z 92) metop i 17 figur z tympanonów. Wszystko to wywiózł do Anglii i sprzedał British Museum.

W kolejnych wiekach dzieła sztuki niszczą różnego rodzaju rewolucjoniści, ale największego rabunku dzieł kultury dopuścił się Napoleon. Na przełomie XVIII i XIX wieku rabował niemal we wszystkich krajach europejskich i zwoził je do Paryża, który stał się największą w Europie galerią dzieł sztuki. Kolejne zniszczenia przyniosły dwie wojny światowe…

Lodówki, pralki, suszarki, telefony, telewizory, sedesy i wszystko co można zabrać, odkręcić, wyłamać …  a czego się nie da – zrównać z ziemią…

DR ELŻBIETA POTOCKA