W XVI wieku skierowała się ku Syberii. Zaczęła od zajęcia twierdz położonych na Wołdze – w 1552 roku Kazania i w 1566 Astrachania. To początek wędrówki w kierunku wybrzeży Pacyfiku. W roku 1582 rozpoczęto podbój chanatu syberyjskiego, kiedyś integralnej części Imperium Mongolskiego.

Na zdobywanych terenach Rosjanie budowali forty, które były stacjami do dalszej ekspansji. W 1598 roku chanat syberyjski włączono do cesarstwa rosyjskiego. Od tego momentu opanowanie Syberii następowało szybko. W 1632 roku Rosjanie nad Leną założyli Jakuck, ważny ośrodek w dalszym parciu na Wschód. W roku 1639 dotarli do Morza Ochockiego. W 1643 „odkryli” jezioro Bajkał, a w 1644 dotarli do Dolnego Amuru. Ziemie nad Amurem traktowano jak ziemię niczyją i włączano je do imperium rosyjskiego, ustanawiając realną kontrolę nad miejscowymi ludami, które zmuszano do płacenia carowi podatku w naturze – jasaku. Były to głównie skóry soboli, lisów i gronostai.

W wyniku dalszej ekspansji wschodnie granice Rosji rozszerzyły się o kilka milionów kilometrów kwadratowych. Rosjanie posuwając się coraz bardziej ku Oceanowi Spokojnemu niszczyli wszystko po drodze. Eksterminowali tubylców – porywali kobiety, a mężczyzn zmieniali w niewolników. Wszystkich poddawali chrystianizacji. Ich obecność w tym obszarze zakończyła się otwartym konfliktem z cesarstwem chińskim. Pokój i ustalenie granic między imperiami przyniósł traktat w Nerczyńsku w 1689 roku. Rosja zaakceptowała wówczas, że cesarstwo Qing zachowało kontrolę nad ziemiami położonymi na północ od Amuru i jego ujście, wychodzące na wyspę Sachalin.

To był ważny traktat, ponieważ Chiny, pierwszy raz w swojej historii, zmierzyły się z państwem, które nie uznało ich wyższości, i z którym zmuszone były ułożyć sobie stosunki na zasadach równości. Aż do wojen opiumowych między Imperium Rosji i Imperium Chin panował względny spokój. Na początku XIX wieku Chiny ciągle wydawały się potężne. W roku 1820 cesarstwo chińskie liczyło ponad 12 mln km². Od wojen opiumowych, które rozpoczęły się w 1839 roku i zakończyły w roku 1860, Chiny straciły około 2,5 mln km² terytorium. Z tego około 1 mln km² zagarnęła Rosja. W 1858 roku Chiny zostały zmuszone do podpisania w Ajgun traktatu, który pozbawiał ich ogromnego terytorium na północ od Amuru.

https://www.amur.info/culture/2018/05/27/8833

Traktat ten został zawarty „za wspólną zgodą, w imię wiecznej wzajemnej przyjaźni między obydwoma państwami, dla dobra ich poddanych i dla ochrony przed cudzoziemcami…”.

Traktat Pekiński z 1860 roku pozbawił Chiny dalszych terytoriów. Obecnie te tereny to cześć rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Obszaru wielkiego – 6 952 600 km², słabo zaludnionego, z ludnością około 10 mln, co daje 1,4 osoby na 1 km kwadratowy. A po drugiej stronie Amuru i Ussuri – w północnych Chinach 123 miliony Chińczyków ma mało przestrzeni życiowej. Ci, którzy mogli przemieszczali się przez granicę. Do regionów przy rzekach.

https://www.mapsofworld.com/russia/regions/russia-far-eastern-region-map.html

To Obwód Amurski, Żydowski Obwód Autonomiczny, Kraj Nadmorski, Kraj Chabarowski i Obwód Sachaliński. Wszystkie historyczne obszary Chin. To ponad 1,45 mln km kwadratowych.

Chińczycy znajdowali tu lepsze warunki do życia. Wędrówka do Rosji zaczęła się pod koniec lat 90. XX wieku. W  roku 1997 doliczono się ich około 250 tysięcy. Szacunki mówią, że jest ich obecnie około dwóch milionów. Przez latach ich głównym zajęciem była uprawa roli. W czerwcu 2010 roku chińska agencja prasowa Xinhua podała, że Chiny wydzierżawiły w Żydowskim Okręgu Autonomicznym i w Kraju Chabarowskim 426 600 hektarów ziemi. W 2015 wydzierżawiły jeszcze 115 tysięcy hektarów nieużytków i pastwisk w Kraju Zabajkalskim położonym na wschód od jeziora Bajkał wzdłuż granicy z Chinami i Mongolią.

Chińczycy przez lata byli tanią siłą roboczą i korzystali z tego, że granicę rosyjsko-chińską łatwo da się przejść, albo przepłynąć. Przykładem mogą być dwa historyczne miejsca – Błagowieszczeńsk i Heihe, dawniej Ajgun. Miejsce wyżej wspomnianego traktatu z Rosją. Car zbudował Błagowieszczeńsk i cerkiew zanim dostał tę ziemie w traktacie. Dziś oba niewielkie miasta – Heihe 130 tysięcy, Błagowieszczeńsk około 225 tysięcy – są zaprzyjaźnione, a strefa wolnocłowa uczyniła Heihe centrum chińsko-rosyjskiego handlu. Ludzie między miastami przemieszczają się łodziami latem, zimą autobusami, albo poduszkowcami po zamarzniętym lodzie, a od 2019 roku funkcjonuje transgraniczna kolejka linowa.

W wielu małych miejscowościach rosyjskich 1/3 mieszkańców to Chińczycy. Ilu przebywa tu nielegalnie – trudno zgadnąć. Wielu osiedliło się na stałe. Zakładają mieszane rodziny. W małych miejscowościach w sklepach nie ma innych towarów niż chińskie. Chiński stał się językiem ulicy i bazaru.

Czy to może być przywracanie wpływów chińskich? Czy Rosjanie nie obawiają się, że Chiny zaczną żądać zwrotu tych terytoriów wyszarpanych im w niehonorowych i nierównoprawnych traktatach w Ajgun w 1858 i Pekinie w roku 1860? Chiny przez wiele lat walczyły o unieważnienie wszystkich takich traktatów, a tych z Ajgun i Pekinu rząd chiński nigdy formalnie nie zaakceptował. Aktualne zapewnienia o trwałości stosunków chińsko-rosyjskich mogą się zmienić pod wpływem różnych wydarzeń – daleko od Pekinu. Tym bardziej, że przez większość historii stosunków chińsko-rosyjskich Rosja była raczej przeciwnikiem niż sojusznikiem Chin.

DR ELŻBIETA POTOCKA