W czasie II wojny światowej niemieccy okupanci bezskutecznie namawiali profesora Rudolfa Weigla do podpisania Reichslisty, ale uczony odmawiając zwracał uwagę na fakt, że wyboru swej Ojczyzny, Polski, dokonał świadomie i dobrowolnie już w 1918 roku, mimo że był urodzonym Niemcem austriackim. Ponieważ był Niemcom potrzebny, jako pogromca tyfusu, dziesiątkującego Wehrmacht, ci przymknęli oczy na tę odmowę, ale zablokowali skutecznie przyznanie profesorowi należnej mu Nagrody Nobla.

Autor omawia dzieciństwo i młodość Weigla, jego studia zoologiczne oraz przypomina, że późniejszy uczony studiował medycynę, choć jej nie skończył. Już w czasie studiów zainteresował się mikrobiologią, co w czasie I wojny światowej zaowocowało skutecznymi badaniami nad tyfusem plamistym i nad jego zapobieganiem.

Mariusz Urbanek przypomina w książce historię badań nad tyfusem w świecie i problemy, jakie wiązały się z zapobieganiem tyfusowi. A głównym problemem był brak zakażonych wszy, niezbędnych do produkcji szczepionki. I profesor Weigl wpadł na pomysł, jak zakażać, czyli jak „produkować” zakażone wszy i jak uodparniać ludzi na tyfus. Sam zachorował na tyfus i karmił swoją krwią wszy, by je zarazić i wyprodukować szczepionkę. W okresie międzywojennym badał te problemy na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie, kontynuował badania, sztucznie zarażał wszy i produkował szczepionkę, co spotykało się z ogromnym zainteresowaniem świata i władz polskich. Stał się sławny, również poza światem nauki.

W książce opisane są cechy i przyzwyczajenia oraz pasje prywatne profesora, a także życie rodzinne, któremu uczony poświęcał niezbyt wiele czasu. Urbanek stwierdził, że Rudolf Weigl był wprawdzie wybitnym uczonym, ale dość słabym menedżerem, stąd nie bardzo radził sobie z produkcją szczepionki na dużą skalę. Ale świat go uznawał za wielki autorytet, obdarzał tytułami. Ta sława i uznanie otaczały Weigla do tego stopnia, że kontynuował swe badana zarówno pod okupacją radziecką, jak i niemiecką i był on potrzebny obu wrogom: radzieccy koło niego skakali – sam Nikita Chruszczow, jako I Sekretarz Komunistycznej Partii Ukrainy czynił mu intratne propozycje zawodowe.

Natomiast Niemcy, zainteresowani produkcją szczepionki antytyfusowej dla swoich wojsk, walczących na Wschodzie, chronili Weigla przed nacjonalistami ukraińskimi, chronili też personel Instytutu. Autor wymienia wybitne postaci, które Weigl ochronił przed obozem, wywózką czy Gestapo, zatrudniając tych Polaków w swoim instytucie. Dokumenty wystawione przez Instytut to były doskonałe dokumenty, ratujące ludzi. Dlatego polski ruch oporu i wybitni polscy uczeni, byli karmicielami wszy, produkowali szczepionkę, której część szła na potrzeby polskiego ruchu oporu i getta.

Po wojnie, Weigl wylądował w Krakowie, gdzie z zawiści zawodowej i zwykłej zemsty, jeden z jego byłych bliskich pracowników, wymieniony zresztą w książce z nazwiska, pomówił go o kolaborację z niemieckimi okupantami. Po wojnie takie pomówienie oznaczało śmierć cywilną. Podejrzliwa władza odwróciła się od Weigla, wycofała poparcie kandydatury profesora do Nagrody Nobla, a środowisko naukowe, pod wpływem pomówień przez zawistnika, próbowało zaszczuć uczonego.

Jest to super książka: kolejna pozycja pióra wybitnego, bardzo zdolnego pisarza, Mariusza Urbanka, znakomitego autora wydawnictwa „Iskry”.

                                                                                    Jacek Potocki

Mariusz Urbanek. „Profesor Weigl i karmiciele wszy”. Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2018