Od samego początku Bronisław miał niełatwe życie. Ojciec przeznaczał wszystkie środki na działalność i modernizację swego majątku rolnego, a że był marzycielem i lekkoduchem, więc beztrosko zaciągał kredyty na niezbyt trafione projekty, co powodowało, że rodzinie nierzadko zaglądała w oczy bieda.

Od najmłodszych lat Bronisław żył w swoim własnym świecie, starał się nie angażować uczuciowo mimo posiadania sympatii; ta „ostrożność” miała go uchronić przed osobistą niewolą. Ale jednocześnie angażuje się, jak potem twierdzi „nieświadomie”, po stronie konspiracyjnej „Narodnej Woli”. Jednym z czołowych działaczy tej organizacji był Aleksander Uljanow, brat Włodzimierza Lenina. Organizacja ta przygotowywała, udaremniony zresztą przez policję, zamach na cara Aleksandra III. Bronisław Piłsudski, za udostępnienie swego mieszkania zamachowcom, został skazany pierwotnie na karę śmierci, którą to karę następnie zamieniono na zesłanie na Sachalin.

Autor opisuje bardzo ciężkie warunki życia na Sachalinie, zwanym wówczas „Wyspą Katorżników”. Przy okazji autor wspomina miejsca odosobnienia, w owych czasach zorganizowane przez „kraje cywilizowane”, czyli przez Francję i Anglię. I wreszcie życie Piłsudskiego na zesłaniu. Pomogło mu wykształcenie i obycie, dzięki którym został zatrudniony przez administrację obozową. Przyjaźni się też z pierwotną ludnością wyspy, czyli z Ajnami. Żeni się z Ajnuską, ma z nią dwoje dzieci, ale o tym związku Bronisław nikomu i nigdy nie mówi.

Piłsudski zgromadził ogromne zbiory elementów kultury Ajnów: nagrał ich pieśni, opowieści; zapisał słowa ich języka, sam mówił w ich języku. Autor opisuje też pewne elementy kultury i wierzeń Ajnów.

Potem Bronisław Piłsudski podróżuje do Japonii. Zarówno tam, jak i w Rosji stara się tworzyć placówki, popularyzujące kulturę Ajnów. W trakcie tych działań nawiązuje współpracę z Wacławem Sieroszewskim. Plany Bronisława, by wykładać o Ajnach na uniwersytecie spełzają na niczym: Piłsudski nie może zostać profesorem, gdyż nie ma studiów wyższych. Przez cały czas działa „po swojemu”, nierzadko wbrew długofalowym interesom: np. przerywa studia w Szwajcarii, dzięki którym wkroczyłby w wymarzony świat nauki.

Nie wie też, jak uregulować swoje życie rodzinne, jak zakończyć okres samotniczy. Autor opisuje jego spóźniony romans z panią Marią Żarnowską.

Nieustannie dręczy go depresja, która zaowocuje samobójstwem Bronisława w nurtach Sekwany.

Brat Marszałka… Jednakże Marszałek za życia Bronisława specjalnie nie utrzymywał z nim kontaktów. A kiedy stał się Marszałkiem i Naczelnikiem Państwa, brata Bronisława, który popełnił samobójstwo w 1918 roku, nie było już wśród żywych.

Ciekawa książka o człowieku, o którym się coś ogólnie wie.

Walory książki wzmacniają unikalne fotografie Ajnów oraz samego Bronisława. W tym ostatnim przypadku chodzi zwłaszcza o zdjęcie wykonane przez Stanisława Ignacego Witkiewicza.

                                                                                              Jacek Potocki

Jerzy Chociłowski. Bronisława Piłsudskiego pojedynek z losem. Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2018