Dzieciństwo i młodość spędził w Krośnie: w domu rodzinnym się nie przelewało; żyło się oszczędnie, wręcz skromnie, a nawet biednie i ta sytuacja towarzyszyła Gomułce przez całe życie. Było to życie po prostu siermiężne i późniejszy szef wszystkich polskich szefów obywał się bez luksusów, mało tego, wymagał od Polaków, by ograniczali swoje potrzeby, mimo że kraj się rozwijał.

Autor opisuje proces radykalizacji Gomułki, jego początki działalności w ruchu komunistycznym, areszt, związek z żoną, Zofią Szoken, również komunistką.

Wyjazdy do ZSRR, czyli do raju na ziemi, który Gomułkę rozczarował i z powodu niskiego poziomu życia, i złych stosunków społecznych. Otrzymuje instrukcje z Międzynarodówki Komunistycznej, czyli z Kominternu, bierze udział w strajkach w Polsce; w czasie jednego posiedzenia grupy lewicowej zostaje postrzelony, potem przebywa w różnych więzieniach; wychodzi na wolność uzyskując urlop zdrowotny, dzięki usilnym staraniom żony. Jedzie na leczenie do Moskwy, ale tam prawie nie zajmują się jego zdrowiem, natomiast Komintern kieruje go do Międzynarodowej Szkoły Partyjnej im. Lenina czyli do „Leninówki”. Autor ujawnia, że tam Gomułka „szkolił się” w jednej grupie z Romanem Romkowskim, późniejszym wicedyrektorem departamentu w Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego, który osobiście zajmował się aresztowaniem Gomułki i montował jego proces.

Po powrocie do Polski znowu pobyty w więzieniach. Z Warszawy udaje się do Lwowa, gdzie znajduje pracę. Autor nie podaje, że bardzo mu w tym okresie pomogła Julia Brystygier czyli „Krwawa Luna”; wdzięczny Gomułka nie dopuścił do procesu tej sadystki z MBP po Październiku.

Napaść Niemców na ZSRR – Gomułka jest świadkiem chaosu i panicznej ucieczki dzielnych radzieckich oficjeli z biur, urzędów i komitetów partyjnych.

Powstanie Polskiej Partii Robotniczej to kolejny wątek książki. Gomułka „oddaje się do dyspozycji Partii”. I tu mamy dość humorystyczny sąd autora: „Gdyby leżała mu na sercu niepodległa Polska, szukałby kontaktów z podziemiem londyńskim…”. Na pewno takie posunięcie byłoby nierealne, po tylu pobytach w przedwojennej Polsce w więzieniu za komunizm. Dokładne opisy walki o władzę w kierownictwie PPR, śmierć Nowotki, rola Pawła, a właściwie Pinkusa, Findera. No i działania Stalina poprzez polską sekcję Kominternu, by w powojennej Polsce u władzy byli polscy komuniści, przysłani z Moskwy.

Autor najwyraźniej zakłada, że czytelnik wie, dlaczego alianci zachodni i ich polscy zwolennicy nie mieli w Polsce nic, albo przynajmniej, niewiele do powiedzenia: jeśli nie bardzo czytelnik wie, to warto, by odpowiedział sobie na pytanie, jak daleko od Polski byli wówczas nasi sojusznicy, Amerykanie i Anglicy, a gdzie była Armia Czerwona?

Kiedy autor nie dysponuje informacjami źródłowymi, wówczas wygłaszając kategoryczne sądy i opinie „gdyba”, używając terminów „byłoby naiwnością sądzić”, „prawdopodobnie”.

Gomułka zostaje Sekretarzem Generalnym PPR, choć bez wiedzy i zatwierdzenia przez Moskwę, podobnie, bez zgody Moskwy, zostaje powołana Krajowa Rada Narodowa. Gomułka nigdy nie zdobędzie sympatii Stalina, ale dyktator będzie go szanował: autor, który zapoznał się z licznymi pracami o Gomułce nie przytacza informacji, zamieszczonej w jednej z książek, że Stalin ostro rugał Bieruta, często publicznie, natomiast nigdy nie podniósł głosu na Gomułkę.

Książka jest wielowątkowa i obejmuje nie tylko biografię Władysława Gomułki, ale i informacje o najbliższych współpracownikach. Autor „rozprawia się” z komuną bardzo szeroko. Jest to zestaw informacji o Wandzie Wasilewskiej, o konflikcie Mieczysława Moczara z Leonem Kasmanem, o PKWN, wreszcie o sporze „szyneli” czyli komunistów, którzy przybyli do Polski z Armią Czerwoną, z „krajowcami”. Tym ostatnim Wielki Chorąży Pokoju nie bardzo dowierzał, a przecież do nich właśnie należał Gomułka. Autor „demaskuje” też wielu towarzyszy radzieckich, np. Aleksandra Poskriobyszewa, sekretarza Stalina, Nikitę Chruszczowa czy Leonida Breżniewa. Gomułka z kolejnymi dyktatorami się nieustannie spierał, wydaje się, że w tych chwilach krytykował ich z pozycji polskiego patrioty.

Sporo miejsca w książce poświęcono manipulacjom niemieckim Chruszczowa, który poprzez swego zięcia Adżubeja przekazywał Niemcom sygnały o gotowości oddania im naszych Ziem Zachodnich. Szkoda, że autor nie wskazał, że w zamian żądał wyjścia RFN z NATO i neutralizacji Niemiec.

Autor pisze o starciach Gomułki z Chruszczowem na temat kolektywizacji rolnictwa w Polsce pomijając słynną odpowiedź I sekretarza KC PZPR na zarzuty Breżniewa w tej materii: „Skolektywizujemy polskie rolnictwo, jak wy przestaniecie kupować zboże na Zachodzie”. I tak zakończył ten temat. Jest o tym w jednej z książek, które przestudiował autor, pisząc tę książkę.

Na uwagę zasługują zdjęcia, zarówno oficjalne, jak i z prywatnych zbiorów Gomułki.

Generalnie, publikacja jest mało przychylna Gomułce, choć autor przypomina czytelnikom, jak Gomułka wybronił przez aresztowaniem Wincentego Witosa, czy też o tym, jak protestował wobec grabieży Ziem Odzyskanych przez Armię Czerwoną.

Wreszcie, aresztowanie Gomułki w 1948 roku. Była to kara za ciągłe spory ze Stalinem na temat Tity i Kominformu, z Bierutem i ambasadorem radzieckim w Warszawie, Wiktorem Lebiediewem, który napisał na niego ostry donos do Moskwy. Niewiele jest w książce o pobycie Gomułki w areszcie MBP.

Przejście do 1956 roku: Czerwiec i Październik i powrotu Gomułki do władzy. „Wiesław” miał wówczas bardzo dobrą opinię w społeczeństwie: przecież sprzeciwiał się Stalinowi, był prześladowany przez MBP.

Przyjazd delegacji z Moskwy, pod przewodnictwem pełnego złości Chruszczowa. Gomułka przypomina wówczas prosto w oczy Mołotowowi jego wystąpienie na temat Polski z 1939 roku. Wspomniana też jest rola Chin w uratowaniu polskiego Października.

Słynny wiec na Placu Defilad, wybory do Sejmu w 1957 roku.

Potem już rządził pewnie. Autor pisze o antyinteligenckim kompleksie „Wiesława”, o jego obsesjach w sprawach ekonomicznych, o tzw. małej stabilizacji czyli zastoju za Gomułki, o walce z literatami, jako z wrogami ustroju, o przepychance z Kościołem podczas obchodów Millenium. Czy Gomułka był „świętym dyletantem”, jak pisał często cytowany przez Piotra Gajdzińskiego publicysta Stefan Kisielewski? Na pewno był samoukiem, który po przejściach i po wielu latach na najwyższym stołku, utracił kontakt z Narodem i trzeźwą ocenę sytuacji.

Pewne niedopatrzenie: otóż urzędujący minister spraw wewnętrznych był jednak członkiem Biura Politycznego przed gen. Czesławem Kiszczakiem: Edward Gierek wprowadził do BP Stanisława Kowalczyka, który był w MSW w latach 1975-80.

Książka interesująca, choć jej forma może uchodzić za kontrowersyjną: sporo w niej niepotrzebnych wulgaryzmów, a ich obecność trudno uzasadnić wrogością polityczną autora wobec swego bohatera i systemu, który on reprezentował.

Poza tym, termin ZSRS to Związek Socjalistycznych Republik Sowieckich, a Sowiecki, to przecież rusycyzm, podobnie KPZS to Komunistyczna Partia Związku Sowieckiego, czyli też rusycyzm.

Ostatnia część książki jest poświęcona dwom wydarzeniom, które związane są z końcem rządów Gomułki: marzec 1968 roku i grudzień 1970.  Bardzo interesująca analiza przyczyn i przebiegu tych wydarzeń.

Wartościowa książka, stanowiąca cenny wkład do poznania najnowszej historii Polski.

                                                                                                 Jacek Potocki

Piotr Gajdziński „Gomułka. Dyktatura ciemniaków”. Wydawnictwo „Zysk i Ska”, Poznań