Według starej arabskiej legendy, gdy Bóg stworzył z gliny człowieka, pozostały mu dwie grudki. Z jednej ulepił wielbłąda, z drugiej palmę daktylową. Legenda legendą, ale bez tych dwóch darów Arabowie nie wyżyliby w pustynnym środowisku. Dziko żyjący wielbłąd został udomowiony prawdopodobnie około 5 tysięcy lat temu na pustynnych terenach Arabii południowej przez tamtejszych nomadów – pisze Grażyna Jammoul.
Ten cud natury, idealnie przystosowany do swojego środowiska, jest wszechstronnie użytkowany przez Beduinów. Jest wierzchowcem, zwierzęciem jucznym i pociągowym, źródłem pożywienia, dostarczycielem wełny i skóry. Bywał też używany w walkach i w wyścigach (ten sport nadal jest uprawiany na Półwyspie Arabskim). Wielbłąd jednogarbny zwany też dromaderem osiąga wysokość do 2 metrów, posiada jeden garb, umaszczenie koloru piaskowego, choć zdarzają się też osobniki białe i czarne.
Warunki bytowania na pustyni są bardzo trudne. W dzień upał, w nocy dojmujący chłód, lotny piasek, skąpa roślinność, niedostatek wody. Ale dla wielbłąda każda z tych niedogodności ma swoje rozwiązanie. Przed przegrzaniem ciała chronią go około dziesięciocentymetrowa warstwa wełnistej skóry, odbijająca światło słoneczne, oraz garb. Tłuszcz zmagazynowany w garbie to zapas na czas głodu. W czasie utleniania tłuszczu powstaje też jako produkt uboczny woda (1 g tłuszczu = 1 g wody), co ułatwia przetrwanie podczas suszy.
Wodą wielbłąd gospodaruje bardzo oszczędnie; poci się mało, zużywając wodę z mięśni, a nie z krwi, wydala niewielkie ilości moczu i kału. Dzięki specjalnej budowie nosa wydychana wilgoć wraca do ciała. Wielbłąd reguluje też swoją temperaturę ciała w zakresie od 40,5°C w dzień do 33°C w nocy. Jest bardzo odporny na odwodnienie, może przeżyć dwa tygodnie bez picia, traci wtedy około 25% masy ciała, ale jak w takim stanie dorwie się do wody, potrafi wypić ponad 100 litrów w ciągu 10 minut. Jeśli ktoś pije dużo i szybko, Arabowie mówią „pije bardziej niż spragniony wielbłąd”.
Palmy daktylowe
Wielbłądy wyczuwają źródła wody z odległości 50-60km, więc bezbłędnie prowadzą karawanę do oazy. W podróży pomaga im także ostry wzrok; dostrzegają najmniejszy ruch na pustyni z odległości kilometra.
Problemami na pustyni są nie tylko susza i upał. Także wszechobecny piasek. I przed nim też wielbłąd się zabezpiecza. Małe uszy są mocno owłosione. Oczy chronią 2 rzędy gęstych rzęs i 3 powieki. Nozdrza są pod kontrolą, w razie burzy piaskowej wielbłąd je zamyka. Jego dwa palce zakończone kopytkami są od spodu złączone grubą podeszwą, która izoluje zwierzę od żaru podłoża , zapobiega zapadaniu się i umożliwia poruszanie się po piasku. Zdecydowanie gorzej radzi sobie na twardym lub bagnistym terenie. Co ciekawe, wielbłądy umieją pływać, choć większość z nich nigdy nie widziała dużych zbiorników wodnych.
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Dromedary_Wahiba_Sands_2019_(11).jpg?uselang=pl
Wielbłąd jest mało wybredny, jeśli chodzi o pożywienie. Zjada rośliny pustynne, suche. Nie straszne mu ciernie, bo grube, mięsiste wargi pozwalają mu obskubywać taką roślinność bez ryzyka zranienia. Pasie się długo, od 8 do 12 godzin i na dużym obszarze, gdyż zazwyczaj zjada tylko po kilka liści z jednej rośliny. To zmniejsza ryzyko jej śmierci i pozwala się odnowić. Gdy wielbłąd ma możliwość, je na zapas i tworzy tłuszcz odkładając go w garbie. Potrzebuje dużo soli (do 8 razy więcej niż inne zwierzęta) do wchłaniania i magazynowania wody, dlatego około 1/3 jego pożywienia muszą stanowić rośliny słonolubne, a takie właśnie występują na terenach pustynnych. Wiele czasu zajmuje mu przeżuwanie, każdy kęs obrabia do 50 razy.
https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Arabian_Camel_Chewing.JPG?uselang=pl
Porusza się inochodem, czyli w tym samym czasie wystawia do przodu obie kończyny po jednej stronie ciała. Powoduje to charakterystyczne kołysanie, więc nazywanie dromadera okrętem pustyni jest jak najbardziej uzasadnione. Jest to zwierzę bardzo wytrzymałe, wiele dni obywa się bez wody, przeżyje utratę nawet 40% wody z organizmu (człowiek umiera przy 15% deficycie). Może przenosić do 500 kg ładunku, objuczony ciężarem 150 kg jest w stanie iść w tempie 4 km/h przez 12 godzin.
Jego mleko jest doskonałym pokarmem, bogatym w białka i sole mineralne, zawiera 3 razy więcej witaminy C niż mleko krowie. Reguluje poziom cholesterolu i ciśnienia krwi. Służy do wyrobu jogurtu i sera. Mięso jest bardzo chude, przypomina wołowinę. Tłuszcz wytopiony z garbu z powodzeniem zastępuje masło. Ze skóry wyrabia się odzież, obuwie, zaś z wełny dywany, liny, materiał na namioty i ubrania. Odchody po wysuszeniu służą jako opał, a mocz medycyna ludowa uznaje za lek.
Wielbłąd jest stworzeniem powolnym, uległym i cierpliwym. Arabowie docenili te jego cechy i mówią o nim Abu Ayyub, czyli ojciec Hioba.
Samce stają się agresywne tylko w okresie godowym. Wydają wtedy groźne odgłosy, popychają się, uderzają szyjami. Źle traktowany wielbłąd potrafi gryźć – a ma czym, jest posiadaczem 34 solidnych zębów – i kopać. I długo chowa urazę. Bardziej mściwy niż wielbłąd – to określenie człowieka pamiętliwego i zawziętego.
Jako wierny towarzysz Beduina musiał trafić także do języka. Króluje w poezji staroarabskiej, wielokrotnie wspominany w Biblii i w Koranie. Powiedzieć, że w arabskim jest dużo słów określających wielbłąda, to nie powiedzieć nic. Istnieje taka obfitość synonimów, że nawet współczesny Arab nie zna większości z nich, a co dopiero cudzoziemiec. Są one świadectwem wyjątkowej pozycji tego zwierzęcia w życiu Arabów, trafności obserwacji, miłości i szacunku.
Archiwum prywatne
Wielbłądom nadaje się różne nazwy w zależności od ich płci, wieku, barwy sierści, liczebności stada, fizycznej kondycji, nastroju. Wielbłąd jest stałym gościem w mądrościach ludowych i przysłowiach, dając w ten sposób świadectwo filozofii życiowej Arabów, bogactwa skojarzeń, dokładności obserwacji, a także poczucia humoru.
Oto krótki przegląd porzekadeł arabskich:
– o ludziach czy rzeczach bardzo do siebie podobnych: Są jak dwa kolana wielbłąda.
– gdy Arab nie widzi w czymś dla siebie żadnego interesu, powie: Nie mam w tym ani wielbłądzicy, ani wielbłąda.
– do wszystkiego trzeba się odpowiednio przygotować więc: Kto chce mieć wielbłąda, musi powiększyć bramę domu.
– jak już coś robić, to ambitnie, z maksymalnie podniesioną poprzeczką: Jeśli masz kraść, to ukradnij wielbłąda, a jak kochać, to zakochaj się w księżycu.
– oczywiście w życiu nie zawsze układa się po naszej myśli, gdyż: Wielbłąd ma swoje plany, a poganiacz swoje.
– ale nie trzeba się tym za bardzo przejmować i robić swoje, bo: Psy szczekają, a karawana idzie dalej.
– Arab pokłada ufność w Bogu, ale to nie zwalnia go z obowiązków: Ufaj Bogu, ale najpierw przywiąż wielbłąda.
– najważniejsze jest stoickie podejście do życia, odpowiednia interpretacja rzeczywistości…: Zapytano wielbłąda, jak może jeść ten suchy oset. Odparł: Ja go pamiętam, jak był zielony.
– i poczucie humoru: Trzech rzeczy nie da się ukryć: miłości, ciąży i jazdy na wielbłądzie.
Na koniec moje ulubione porzekadło: Kobieta jest wielbłądem, który ułatwia mężczyźnie przejście przez pustynię życia.
Można się zastanawiać, kto jest tutaj bardziej doceniony: kobieta czy wielbłąd?
GRAŻYNA JAMMOUL
Palmy daktylowe https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Khirbet_Qumr%C4%81n_8.jpg;
Wielbłąd https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielb%C5%82%C4%85d_jednogarbny#/media/Plik:07._Camel_Profile,_near_Silverton,_NSW,_07.07.2007.jpg
