Dr PAWEŁ KOCOŃ

Po zmianie systemowej w 1989 roku tematyka mobilizacji etnicznej zaczęła być częściej tematem dyskusji socjologicznych; spowodowane było to tym, że tematyka mniejszości narodowych i etnicznych przestała być tematem tabu. Ożywienie etniczne Ukraińców, Białorusinów czy Niemców stało się tematem wielu prac z zakresu socjologii i antropologii. Wraz z mobilizacją etniczną pojawia się potrzeba kreowania właściwego wizerunku mniejszości narodowej i jej ram organizacyjnych. Wydaje się, że prac dotyczących mobilizacji mniejszości żydowskiej w Polsce napisano mało przy jednoczesnym częstym poruszaniu tematyki tożsamości żydowskiej. Czas więc w choć niepełny i skrótowy sposób zapełnić tą lukę. Pamiętać przy tym należy, że żydowską mobilizację etniczną w Polsce odróżnia od mobilizacji etnicznych innych mniejszości narodowych parę istotnych czynników:

Silna odmienność religii – judaizmu

Jedną z najważniejszych szans i jednym z najważniejszych zagrożeń jest restytucja mienia przedwojennych gmin żydowskich. Jest to wielka szansa na uzyskanie środków na profesjonalną działalność public relations. Jednocześnie, restytucja mienia jest jednym z większych zagrożeń wizeunku organizacji. W Polsce istnieje jeszcze małe poszanowanie własności prywatnej i restytucja jawi się jako co najmniej wyłudzenie. Ponadto, zwykle nie jest znane żydowskie pochodzenie restytuowanych obiektów. Przedstawiciele gminy żydowskiej jawią się przeto jako “zaborcy” domu kultury, miejskiego archiwum, basenu, czy magazynu (m.in na takie obiekty przebudowywano synagogi).

Trzecim zagrożeniem jest niewątpliwie sytuacja w Izraelu i postrzeganie polityki tego państwa. Żydzi wydają się być postrzegani jako rasiści, co utrudnia walkę z antysemityzmem. Trzeba wyraźnie zaznaczyć, że Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich jest organizacją autonomiczną wobec państwa Izrael i jego placówek dyplomatycznych. Wzajemne relacje mogą być potencjalnie bardzo dobre i bardzo złe. Wpływ ambasady izraelskiej na działania ZGŻW jest jeszcze mniejszy, niż wpływ nuncjusza apostolskiego na działania Kościoła Katolickiego w Polsce.

Niewątpliwymi szansami jest stale, choć wolno rosnące zainteresowanie kulturą żydowską. która staje się “kultowa”, co widać na przykładzie dzielnicy Kazimierz w Krakowie. Stale wzrasta też zainteresowanie nią nauczycieli i uczniów. Dla uczniów jest ona ciekawa i egzotyczna, dla nauczycieli to zainteresowanie jest potencjalną możliwością spełnienia wymogów do awansu zawodowego. Podobnie, w szkołach wyższych istnieje zapotrzebowanie na specjalistów ze znajomością żydostwa. Powstają kierunki studiów wiedzy o Żydach. Z doświadczeń pedagogicznych autora wynika, że studenci często przejawiają skłonność do walki z antysemityzmem.

Prawo to wykorzystała „Niezależna Gmina Izraelicka” która, jak podają źródła (www.jewish.org.pl), rozpoczęła swą działalność od wypełniania obietnic o restytucji przedwojennego mienia. Na podobnych zasadach działa od 2003 r. Gmina Wyznaniowa Starozakonnych w RP.

Szansą jest to, że wśród członków gmin żydowskich zrzeszonych w ZGŻW występują osoby ze świata kultury i sztuki, a także nauki. Dzieje Żydów polskich są ważną częścią historii Polski. Część środowisk artystycznych i naukowych jest zainteresowana kulturą żydowską. Ponadto istnieje pewne zainteresowanie mediów sprawami żydowskimi. Niewątpliwie szansą jest również polityka Unii Europejskiej, zakładająca wspieranie mniejszości narodowych.

W 1988 r. rozpoczęła działalność Fundacja Ronalda S. Laudera i to ona do dziś jest jednym z głównych aktorów ożywienia etnicznego Żydów w Polsce. Ściśle współpracując z ZGŻW, zajmuje się przede wszystkim reaktywacją życia religijnego – sieć jej klubów organizuje szabasy, prelekcje na tematy religijne, naukę języka hebrajskiego. Fundacja zajmowała się także organizowaniem obozów szkoleniowych w Rychwałdzie.

Organizacje żydowskie w Polsce tworzą sukcesywnie sieć sojuszy. Interesująco przedstawiają się alianse z organizacjami antyfaszystowskimi. Działalność antyfaszystowska, prowadzona w sojuszu z dwoma organizacjami: “Nigdy Więcej” i “Otwartą Rzeczpospolitą”, wydaje się naturalnym polem działania ZGŻW. Na przykład w Toruniu 22 marca 1998 r. zorganizowano imprezę “Razem przeciwko rasizmowi”, składającą się z dyskusji panelowych, referatów i koncertów.

“Otwarta Rzeczpospolita” jest organizacją powstałą w maju 1999 r. w Warszawie z inicjatywy osób związanych z polskimi elitami intelektualnymi. Założycielami są m.in. Władysław Bartoszewski, Seweryn Blumsztajn, Alina Cała, Kinga Dunin, Mirosława Marody, Adam Szostkiewicz, Paweł Śpiewak i Jacek Żakowski. Przewodniczącym zarządu jest Maciej Geller, a przewodniczący rady programowej Jerzy Jedlicki.

W ramach działalności statutowej prowadzono otwarte spotkania, takie jak “Wolność każdego słowa?” 25.11.99 z Teresą Bogucką i Rafałem Pankowskim, wspólnie z redakcją miesięcznika “Więź” oraz PEN Klubem, spotkanie z arcybiskupem Józefem Życińskim i członkiem zarządu Związku Gmin Żydowskich w RP pt. “Polscy katolicy wobec Żydów: czego można oczekiwać po pielgrzymce Jana Pawła II do Ziemi Świętej”, czy odczyt rzecznika praw obywatelskich “Granice wolności słowa”.

Drugą ważną na polskim rynku organizacją, zajmującą się zwalczaniem rasizmu, antysemityzmu i ksenofobii jest stowarzyszenie “Nigdy Więcej” powstałe około 1996 r. z nieformalnej “Grupy Antynazistowskiej”. Szefem organizacji jest Marcin Kornak.

Poza działalnością antyfaszystowską ZGŻW prowadzi działania statutowe w różny sposób wpływające na jego wizerunek. Ostatnio ważniejsze działania organizacji skupionych w ZGŻW to m.in. sprzedaż kalendarza żydowskiego na rok 5767, wydany przez Fundację Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego i Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP. 8 i 9 czerwca 2006 r. odbyły się w Łodzi uroczystości związane z 200-leciem istnienia Gminy Wyznaniowej Żydowskiej. W lipcu w Krakowie XVI Festiwal Kultury Żydowskiej. Koncert „Szalom na Szerokiej” zwieńczył cykl kilkudziesięciu koncertów, wykładów, wystaw i warsztatów. Festiwal był przygotowywany we współpracy z Gminą Żydowską w Krakowie. Uczczono 65 rocznicę śmierci kilkuset żydowskich mieszkańców Jedwabnego, zamordowanych 10 lipca 1941 r. przez swoich sąsiadów. Niewątpliwie ważnym krokiem w dziele kreowania wizerunku jest konkurs na zaprojektowanie systemu identyfikacji wizualnej, który ogłasza Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich.

Działania ZGŻW obejmują także reagowanie na kryzysy. W stołecznej „Gazecie Wyborczej” z 4/5 stycznia br. ukazał się artykuł Tomasza Urzykowskiego pt. „Gmina sprzeciwu”. Autor pisze w nim o próbach utworzenia w Warszawie gminy opozycyjnej wobec istniejącej gminy żydowskiej i powtarza bezkrytycznie zarzuty, jakie wysuwają przedstawiciele Gminy Wyznaniowej Starozakonnych w RP działającej w Warszawie od września 2003 r. Autor artykułu nie zwrócił uwagi na wyjaśnienia i sprostowania ZGŻW. Na stronach internetowych orgnizacji żydowskich w Polsce (www.jewish.org.pl) zamieszczono sprostowania, rozesłano je do głównych partnerów ŻGŻW. Nie zażądano formalnego sprostowania, tylko list do red. naczelnego Gazety Wyborczej. Trzeba jednak przyznać, że podobne publikacje GW nie powtórzyły się.

W związku z ostatnimi wydarzeniami i nasilającymi się aktami antysemityzmu Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP uruchomił specjalną akcję MAGEN (hebr. tarcza, obrona). Akcja ta ma na celu ochronę członków społeczności przed antysemickimi incydentami. Pod adresem e–mail można otrzymać wsparcie i informacje, jak należy w takich sytuacjach reagować. Jest to jedno z ważniejszych posunięć, budujących właściwy wizerunek wśród członków gmin żydowskich. Dotychczas bowiem mogli oni czuć się w przypadku takich kłopotów pozostawieni samemu sobie.

Podsumowując ten z konieczności skrótowy spis wydarzeń kreujących wizerunek ZGŻW trzeba powiedzieć, że jest już w nich zamysł strategiczny – funkcja religijna gmin żydowskich ma być jednym z wielu wykonywanych zadań, gminy mają zrzeszać także osoby niewierzące i stosownie także do ich potrzeb modyfikować swoją działalność. Z drugiej stronny, opisywane działania nie są podporządkowane jakiejkolwiek polityce czy strategii wizerunkowej. Strategia ta powstaje wraz ze służbami public relations w ZGŻW.

Przed powstaniem wyspecjalizowanych służb public relations rolę rzecznika prasowego w ZGŻW pełniły osoby związane z władzami tej organizacji. Byli to m.in. Jerzy Kichler, Stanisław Krajewski, Konstanty Gebert. Ich wypowiedzi nie były powiązane jakąkolwiek strategią komunikacyjną organizacji żydowskich w Polsce. Szanse na taki związek daje niedawno stworzone Żydowskie Centrum Relacji Społecznych (Jewish Public Affairs Center). Komórka ta stworzona została i prowadzona jest przez Malkę Kafkę – psychologa, ekonomistę, byłego menedżera kilku znakomitych firm konsultingowych. Zadaniem Centrum jest reprezentacja na arenie polskiej i międzynarodowej głosu zorganizowanej społeczności żydowskiej w Polsce w najistotniejszych dla tej społeczności sprawach.

Podstawowym celem, jaki Centrum sobie stawia, jest ochrona dobrego imienia Żydów w Polsce, Izraelu i na całym świecie oraz rozwój, promowanie szeroko pojętej społeczności i kultury mniejszości żydowskiej. Docelowo Centrum ma rozwinąć się tak, aby zrzeszać poszczególne Żydowskie Gminy Wyznaniowe i inne organizacje żydowskie. Może to być niezwykle trudne, ze względu na polityczny charakter organizacji żydowskich. Polityczny w takim rozumieniu, że władze w poszczególnych gminach żydowskich pochodzą z wyboru, część decyzji przeprowadzana jest drogą głosowania. Liderzy i elektorat poszczególnych organizacjach żydowskich mogą nie być zainteresowani zmianami. Stąd też może zdarzyć się, że Centrum podejmie jednostronne zobowiązania, będzie “strażą pożarną”, gaszącą kryzysy wynikające z błędnego zarządzania poszczególnymi organizacjami żydowskimi. Centrum ma za zadanie wspomagać żydowskie lokalne społeczności (Gminy), agencje, towarzystwa, instytuty i inne organizacje żydowskie, a także współpracować ściśle z przedstawicielami innych mniejszości narodowych religijnych i etnicznych.

Ramowy plan eventów który obejmuje m.in.:

Zabawy dla młodzieży (np. Jidysz Disco)

Ważnym przedsięwzięciem jest stworzenie stanowiska rzecznika prasowego Związku. Brak takiej osoby jest oczywistym anachronizmem. Do obowiązków rzecznika należałaby również działalność lobbingowa, taka jak zdobycie i utrzymanie kontaktów z elitami politycznymi, biznesowymi i medialnymi Rzeczpospolitej.

Zakończenie.

Pierwszą taką zmianą jest powołanie profesjonalnych służb public relations. Powstaje nowy rynek public relations organizacji pozarządowych: rynek, który już wkrótce będzie miał swoich wyspecjalizowanych menedżerów i swoje specjalistyczne agencje, zajmujące się tworzeniem wizerunku organizacji pozarządowych, które będą ze sobą konkurować i współpracować. Co istotne, zacznie się ostra konkurencja pomiędzy poszczególnymi organizacjami. W grę nie będzie wchodzić tylko misja i nawracanie nowych “owieczek”, ale przede wszystkim dotacje Unii Europejskiej oraz sponsoring firm i osób prywatnych. Spowoduje to daleko posuniętą profesjonalizację działań public relations tych organizacji. Ich wizerunek będzie ich największym kapitałem decydującym nie tylko o uzyskaniu przewagi konkurencyjnej, ale i o przetrwaniu. Początki tych procesów widać na przykładzie ZGŻW. (…) Skróty pochodzą od redakcji.