Losy Polski, jak i poszczególnych krajów, to losy władców i dynastii, czyli działania jednostek, a nie klas społecznych. Stąd dość dokładnie autor przedstawia dzieje królów z kolejnych dynastii, rządzących Polską, przypomina o politycznych mariażach, zmierzających do powiązań między panującymi w czasach, gdy najważniejszymi dowodami potęgi państw był ich obszar, wielkość wystawionej armii oraz niepewne, koniunkturalnie zawierane alianse.

Nieustannie też autor akcentuje wielką rolę religii w dziejach naszego kraju. Pozytywnie wyraża się o krakowskim biskupie Stanisławie Szczepanowskim, zabitym osobiście przez króla Bolesława Śmiałego. Jednocześnie profesor Koneczny wiele pisze o zaborczych intencjach i działaniach Niemiec i Niemców wobec Polski, o ich panoszeniu się w Polsce, o wiarołomstwie niemieckiego Zakonu Krzyżaków, oraz o antypolskich kombinacjach władców rosyjskich.

Wiele gorzkich słów jest w książce o wrogich Polsce królach czeskich z dynastii niemieckich czy o królach węgierskich. Z dumą natomiast prof. Koneczny pisze o udziale wojsk polskich w wyprawach „na Turka”, czyli na innowierców-muzułmanów. Pisze też z dumą o latach chwały dynastii Jagiellonów, która stała się pod koniec XV w. najpotężniejszą dynastią w Europie, gdyż jej członkowie panowali wówczas w wielu krajach.

Po Jagiellonach nastały znacznie gorsze czasy: cudzoziemscy monarchowie, elekcyjnie powoływani na tron przez różne koterie magnackie, powstania kozackie, potop szwedzki. Wojny ze Szwecją dla profesora Konecznego to wojny dynastyczne, o sukcesję: królowie z dynastii Wazów uporczywie i publicznie niepotrzebnie podkreślali swoje pretensje do korony szwedzkiej. Szczególnie negatywnie ocenił autor króla Zygmunta III, pozbawionego walorów politycznych, który wbrew narodowi prowadził wojny ze Szwecją i zawiązał sojusz z Habsburgami; opisana zdrada Radziwiłłów litewskich, którzy utrzymywali bliskie stosunki z dworem berlińskim z jednej strony, a bohaterstwo wodza Stefana Czarnieckiego z drugiej.

Osławione „liberum veto” i panowanie słabego pod względem kwalifikacji Jana Kazimierza, choć zwolennika rządów silnej ręki, na tle rządów dzielnego wodza Jana III Sobieskiego; no i znieważanie polskiego króla przez cesarza austriackiego, któremu przecież tzw. odsiecz wiedeńska uratowała skórę. Już ewidentnie wtedy niemiecki Austriak uważał polskiego władcę za „podczłowieka”, wcale nie przyszło to dopiero wraz z Adolfem.

Na zakończenie okresu przedrozbiorowej Polski Koneczny opisuje rządy kompromitacji na polskim tronie, jaką był Stanisław August Poniatowski, ingerencję trzech sąsiadów w sprawy polskie. Wreszcie rozbiory i okres porozbiorowy: rusyfikacja, germanizacja: ta ostatnia bezwzględna najbardziej w zaborze austriackim, gdzie spuszczono z tonu i osłabiono represje dopiero po węgierskiej Wiośnie Ludów (utworzenie tzw. Austro-Węgier).

Autor szeroko przedstawia postać i rolę Tadeusza Kościuszki w obronie polskości, okres napoleoński, twór zwany Królestwem Polskim i rolę pozytywną oraz negatywną polskiej emigracji. O ile pozytywnie wypowiada się na temat Powstania Listopadowego, o tyle bardzo krytycznie pisze o Powstaniu Styczniowym. Generalny ton jego wypowiedzi jest taki, że Powstanie Styczniowe było zrywem chybionym.

Profesor UJ, jakim był autor, ze zrozumiałych względów akcentuje rozwój życia naukowego w Polsce za Kazimierza Wielkiego i powołanie Uniwersytetu Jagiellońskiego, a potem załamuje ręce nad upadkiem nauki i kultury polskiej w czasach saskich i okresie rozbiorów.

Rozważania o Litwie, w której, według autora, Litwini stanowić mieli mniejszość, gdyż większość stanowili Rusini. Autor używa w swojej pracy pojęcia Letuwinów jako jednego z narodów Litwy.

Rozważań na tematy gospodarcze w książce jest raczej niewiele, jednak prof. Koneczny wyjaśnia w tych kategoriach przyczyny zahamowania rozwoju Polski w XVI w., kiedy to polski handel zbożem został zastąpiony przez potężniejsze dostawy zboża do Ameryki przez inne państwa.

Pierwsze wydanie książki ukazało się w 1889 roku, stąd rozważania, dotyczące kolejnych lat, to późniejsze dopiski.

Jest to znakomita książka, przedstawiająca naszą historię może nieco tradycyjnie, ale jednocześnie prawdziwie, bez uwarunkowań politycznych.

Przy okazji warto przypomnieć, że głośna, zwycięska bitwa z Niemcami w 972 roku miała miejsce pod Cedynią.

                                                                                              Jacek Potocki

Feliks Koneczny. „Dzieje Polski opowiedziane dla młodzieży.” Wydawnictwo „Zysk i S-ka”, Poznań 2017