W tym sensie mówi się o celebrytyzacji nie tylko świata mody, estrady czy sportu, ale również światka aktorów, reżyserów, twórców sztuk plastycznych, literatów, naukowców, wreszcie – polityków, a nawet duchownych czy lekarzy.

Celebrytyzacja oznacza, że ludzie ci zarażają się – ze zwykłej ludzkiej próżności, ale i z pragmatycznej kalkulacji (bo to autopromocja także w roli zawodowej) – manierami i nawykami celebrytów. To znaczy czym?  Ich pozerstwem, ekshibicjonizmem, demonstracyjnym narcyzmem, snobizmem, sitwiarstwem (bo błyszczę w zamkniętym kręgu samych swoich, tyle, że z transmisją dla plebsu), egotyzmem, wręcz kabotyństwem. Wtedy nawet to, w czym są profesjonalistami, zaczynają robić „pod publiczkę” i z myślą nie o wykonaniu swego zadania, spełnieniu obowiązku zawodowego i społecznego, lecz z myślą o egocentrycznej satysfakcji, w dążeniu do potwierdzenia swojej ważności czy domniemanej doskonałości. Najważniejsze, to „zaistnieć” (w świadomości i w pamięci publiczności), być i pozostać „rozpoznawalnym” (tak aby każdy wiedział, że ja jestem i kim jestem), znaleźć się i utrzymać w centrum uwagi, zyskać i utrzymać możliwie najwyższą pozycję w rankingu zainteresowania i częstotliwości przekazu. Jestem wart tyle, ile razy o mnie mówią, ile razy mnie pokazują, podsłuchują czy podglądają.

Mechanizm ten działa na podobieństwo… listy przebojów. Każdy z „celebrytów” zachowuje się tak, jak gdyby sam był piosenką na liście przebojów, a nawet koszulką, która się najlepiej i najdłużej sprzedaje. Bo też mentalność celebryty to współczesne, najnowsze wcielenie „charakteru merkantylnego”, o którym tyle pisał Erich Fromm, czyli mentalności człowieka, u którego wszystko jest na sprzedaż, włącznie z intymnością i prywatnością. Co prawda, to prywatność i intymność bardziej udana i inscenizowana  niż realna, bo przeznaczona na pokaz i na sprzedaż.

I tak np. polityczny celebryta słynący – właśnie jako celebryta, w kręgu dyletantów, a nie znawców i pasjonatów polityki – raczej ze swego kapelusza, łysiny i dość oryginalnej żony niż ze swoich poglądów, planów lub dokonań politycznych – całkiem serio przyjmie tytuł „najpiękniejszego mężczyzny roku”. A inny nie zawaha się spróbować sił w turnieju tańca czy w konkursie na najładniejszy ogródek.

Jednak błędem byłoby tłumaczenie celebrytyzmu wyłącznie ułomnością ludzkiej natury  (w tym duchu, że wszyscyśmy mniej lub bardziej próżni, spragnieni swoich choćby pięciu minut sławy i splendoru). A kiedy już mowa o tych psychicznych uwarunkowaniach, to trzeba widzieć w epidemii narcyzmu, ekshibicjonizmu i egotyzmu, kabotyństwa „chorobę społeczną” o głębszych uwarunkowaniach cywilizacyjnych, kulturowych, także (!) ekonomicznych, a nie po prostu sumę licznych indywidualnych dewiacji. To zasługuje na osobną analizę, spróbujemy do tego wrócić.

Taka psychologizacja byłaby błędem również w postaci przekonania, że celebryci są tacy, jacy są i zachowują się tak, jak się zachowują, po prostu dlatego, że sami tego chcą, bo taka ich, psiamać, natura. Ot, tacy zachłanni kolekcjonerzy „lajków”. Niekoniecznie! Wielu z nich to desperaci tłumiący poczucie godności i własne poczucie niesmaku poczuciem konieczności (cóż, trzeba się zniżyć do tego poziomu, by nie wypaść z obiegu, skoro takie są reguły gry w mediach). I równie wielu – to konformiści poddający się presji otoczenia, a wystraszeni podświadomie odczuwanym brakiem własnej indywidualności, oryginalności. Własną, osobistą nijakość łatwo zamaskować odwróceniem relacji: nic nie jest ciekawe, sensacyjne lub np. piękne, ba, niezwykłe samo w sobie czy nawet w porównaniu z czymś podobnym lub odmiennym, lecz zdaje się takie ze względu na osobę (Jakie on wina pija! Jaki seks ona woli! Jaka kuchnia im smakuje!)

Powtarza się tu zjawisko znane skądinąd – z socjologii mody. Mianowicie: brak własnego pomysłu i własnego stylu znakomicie można rekompensować „byciem w kursie” i „byciem na topie” w tendencji dominującej i obowiązującej. Zauważmy przecież: celebryci wcale nie są oryginalni! To, czym nas absorbują – jeden po drugim i na przemian jeden z drugim – to cały czas te same sensacje plotkarskie i „ustawki”: kto z kim się zszedł lub rozszedł, kto kogo nie lubi lub wielbi, kto jaką suknię lub marynarkę (jakiej marki!) włożył, ile warte są jego nowe buty, co gotuje w piątki, a co w niedziele – itd. itp. Monotonia! Choć ożywiana wdechem emocji (No, no, ten też! Taki piękny, a taki chory – kto by pomyślał? Zresztą, jak widać, jest sprawiedliwość na tym świecie).

Ale nie zapomnijmy też o tym, że w wielu przypadkach – na przykład u wspomnianych już polityków, także u działaczy społecznych, inicjatorów aktywności społecznej, włącznie z duchownymi-społecznikami – wejście na ścieżkę celebrytyzmu okazuje się „zawodową koniecznością”, gdyż tego wymaga dobro sprawy, podejmowanej inicjatywy czy misji. Wiadomo, tego wymaga marketing, promocja, PR, od tego zależy wynik kampanii wyborczej lub rezultat publicznej zbiórki. I oto mamy przed oczami polityka w slipkach nie od byle kogo na basenie, fajnego księdza w pozie playboya na kawasaki, naprawdę inteligentną aktorkę opowiadającą jednak nie o swoich kreacjach i poglądach artystycznych, lecz o walce ze zmarszczkami; publicystę-myśliciela wygłupiającego się w reklamie (reklamie społecznej, co prawda) lub w jakimś turnieju, reality show „dla dobra sprawy”.

PROF. DR HAB. MIROSŁAW KARWAT

Uniwersytet Warszawski