Established 1999

SZTUKA MANIPULACJI

2 czerwiec 2013

Skala czytelności wykrętu - 3.06

Wykrętna odmowa spełnienia zobowiązań, dopełnienia obowiązków lub wykonania roz-kazu może przybierać różne formy, jeśli wziąć pod uwagę zakres ujawnienia intencji – pisze profesor Mirosław Karwat.

Faktyczna, choć niewypowiedziana wprost, odmowa może mieć postać bądź jawną, otwartą, a nawet wręcz demonstracyjną, bądź zawoalowaną, bądź zakamuflowaną.


  


Wykręt jawny to zachowanie, którego wymowa jest oczywista i niczym nie zamaskowana: nie zrobię tego, czego oczekujesz, choć nie nazywam tego odmową. W tym wypadku osoba lub zespół, instytucja, która się wykręca, stosuje jeden z trzech sposobów oddalenia nacisku. Pierwszy sposób: nie zadaje sobie trudu uzasadnień (nawet tych fałszywych, pretekstów), lecz wznosi barierę pośrednią, przez przesunięcie tematu (np. nie powiem, że tego nie zrobię, mówię tylko, że jestem zajęty czymś innym). Sposób drugi: posługuje się wymówką ewidentnie naciąganą, niewiarygodną, lecz formalnie poprawną (przykład: nie włączyłem się do bójki w Twojej obronie, choć mnie wzywałeś na pomoc, bo… nie chciałem Ci zaszkodzić, nie chciałem sprowokować napastników do jeszcze większej brutalności). Sposób trzeci: słowem lub zachowaniem praktycznym eksponuje okoliczności, zwłaszcza własne absorbujące zajęcia lub własne kłopoty, trudności wskazujące na nieodpowiedniość oczekiwań (to nie do mnie, nie w tej sytuacji, nie w tej chwili) lub ich nierealność (sam widzisz, jeszcze nie jestem gotów, w tak krótkim czasie nie jestem w stanie; pośpieszyłbym Ci z odsieczą sojuszniczą, gdyby nie to, że agresor jest tak silny, że i tak do niej nie dopuści).


 


Nadawca próśb, wezwań lub poleceń nie ma wątpliwości, że ich adresat nie zastosuje się do nich, choć może mieć dylemat interpretacyjny, czy ktoś odmawia, bo nie może, czy też dlatego, że nie chce. Ale nawet jawny wykręt nie byłby wykrętem, gdyby adresat wymagań nie pozostawił sobie – w imię asekuracji – luksusu takiego niedopowiedzenia.


 


Wykręt jawny może mieć formę powściągliwą, lakoniczną – wtedy stwierdzenie lub pośrednie zasugerowanie „niemożliwości” ma niejako zamknąć sprawę, jednak bez naruszenia pozorów dobrej woli, bez przejawów obojętności lub lekceważenia. To rodzaj postawy wycofania – na pozycję osoby postronnej, choć jest się stroną w jakimś stosunku zobowiązania. Ale też bywa ostentacją, wyzwaniem – a wtedy podszyty jest aluzją do bezradności tego, kto wywiera nacisk (w domyśle: Możesz prosić lub nawet rozkazywać, ale nie jesteś w stanie tego wyegzekwować. Nieraz wydźwięk takiego wykrętu jest podobny jak bezczelna odzywka „I co mi zrobisz?”).


 


Wykręt zawoalowany to taka reakcja na prośbę, wezwanie lub polecenie, w której intencja odmowy także jest czytelna i widoczna, ale dyskretnie i sugestywnie  przesłonięta tudzież asekurowana przez zastosowaną pomysłową wymówkę lub zręczny wybieg. Widzę, że nie chcesz, nie mogę jednak Ci tego zarzucić, gdyż nie mógłbym tego udowodnić: tego przecież nie powiedziałeś, to jedynie wynika z Twojego zachowania. Przypomina to sytuację, gdy kamerdyner spławia niepożądanego gościa informacją, że pana nie ma w domu, choć z pierwszego piętra dochodzi jego głos, a w każdym razie dźwięk fortepianu, na którym grywa jedynie gospodarz.


 


Cechą charakterystyczną wykrętu zawoalowanego jest więc uderzający kontrast między deklarowaną spolegliwością (np. formalnym posłuszeństwem, zrozumieniem dla sytuacji kogoś w kłopotach, dobrymi chęciami – dotrzymania słowa, pomocy, spłacenia długu) a faktycznym sensem i skutkiem zachowania danej osoby lub grupy.


 


Trudno to inaczej określić, skoro tak wyraźna jest analogia do woalki. Zgodnie ze słownikową definicją woalka to cienka, rzadka, przejrzysta tkanina do okrycia twarzy, najczęściej przymocowana do kapeluszy, stanowiąca ozdobny dodatek do stroju ślubnego lub pogrzebowego. Atrybut woalki to właśnie przejrzystość, ale rozmyślnie ograniczona, gdyż jej właściwą funkcją jest przesłona. Z jednej strony, przez ten ozdobny filtr widzimy twarz rozmówcy, z drugiej strony, nie widzimy szczegółów, a sam fakt zastosowania tej przesłony zmusza nas – siłą etykiety – do uszanowania intymności czyichś przeżyć i woli pozostania w cieniu. Jest to zrozumiałe, gdy chodzi o uczucia i samopoczucie wdowy podczas pogrzebu (tylko jej sprawą ma pozostać płacz, rozmazanie makijażu przez łzy, wyraz cierpienia lub ewentualnie chłód emocjonalny albo ulga, której nie wypada otoczeniu okazywać). Na innej zasadzie woalka spełniała swoje zadanie w starodawnej etykiecie kokieterii, flirtu, kiedy w rozpoznaniu lub w podjętej grze miłosnej atutem miało być niedopowiedzenie, zagadka (Co też ona teraz czuje? Jakie ma zamiary? Opiera się, przyzwala czy zachęca?). Niepewność co do stanu uczuciowego i intencji damy uzbrojonej w woalkę zapewniała jej istotną przewagę w grze – dzięki dwuznaczności, a co najmniej zachowanie godności i asekurację, skoro nawet kipiąca namiętność i ochota mogła być skryta za przesłoną i upozorowana na powściągliwość, dostojeństwo.


   


Wykręt zawoalowany skutkuje zakłopotaniem nadawcy i swoistym poczuciem bezradności wobec kogoś, kto nie daje się przycisnąć ani zmusić, lecz wyraźnie, choć bezkarnie, nas zwodzi.


 


Wreszcie, wykręt zakamuflowany to zachowanie zmierzające w skutkach do odmowy, lecz zarazem nacechowane perfekcyjną dbałością o zachowanie pozorów spolegliwości, najszczerszych dobrych chęci, w których spełnieniu przeszkadzają rozmaite niesprzyjające okoliczności, a nawet o stworzenie pozorów, że czyni się to, o co inni proszą, błagają lub czego żądają. Taka taktyka oparta jest oczywiście na sztuce symulacji – pełnego ekspresji udawania uczuć, jakich nie żywimy; sugerowania intencji, jakich bynajmniej nie mamy; pozorowania działań i ich rzekomych skutków pożądanych ze strony kogoś, kto wywiera nacisk ze swoimi oczekiwaniami, wymaganiami, żądaniami.


 


Wykręt zakamuflowany wprowadza nadawcę wymagań w błąd – przynajmniej w początkowej fazie nacisku. Umożliwia grę na zwłokę, zwykle podejmowaną w rachubie na to, że nadawca niewygodnych oczekiwań sam zrezygnuje z wyegzekwowania obowiązku, długu lub na to, że wezwanie przestanie być aktualne, roszczenie się przedawni.


 


W każdym razie, jeśli samo pojęcie wykrętu jest metaforą (przez analogię do wyrywania się z uścisku, wyplątywania z więzów, wydostawania się z potrzasku przez jakąś szczelinę), to do zachowań wykrętnych znakomicie pasuje inna metafora: zawsze są śliskie.  


Prof. dr hab. MIROSŁAW KARWAT


Uniwersytet Warszawski

W wydaniu nr 139, czerwiec 2013 również

  1. PROGRAM SZKOŁY LIDERÓW

    Nauka wywierania wpływu - 25.06
  2. LUDZI BRAK

    A roboty huk! - 25.06
  3. R`N`R WIECZNIE ŻYWY

    Paul McCartney daje zarobić - 24.06
  4. PARKOWANIE W WEEKENDY

    Płacić, ale mądrze - 20.06
  5. INTERPRETACJE Z OXFORDU

    Leadership to więcej niż management - 20.06
  6. KONFEDERACJA LEWIATAN

    Sprzedaż detaliczna - 25.06
  7. NIE OD RAZU KRAKÓW ZBUDOWANO

    Studium problemów - 19.06
  8. ZAMÓWIENIA PUBLICZNE

    Tylko dla wytrwałych - 18.06
  9. POZNAJ DOBRĄ ŻYWNOŚĆ

    Bieluch na pikniku - 15.06
  10. SZARA STREFA

    Scigać, czy nie ścigać? - 14.06
  11. EMERYT W OFE

    Dobrowolność walczy z przymusem - 15.06
  12. MARK ROTHKO W POLSCE

    Obrazy warte miliony - 12.06
  13. PODRÓŻE SMAKUJĄ

    Król marcepan - 12.06
  14. CEGŁA DO CEGŁY

    Dobry czas na budowę domów - 10.06
  15. ENERGETYKA W UNII EUROPEJSKIEJ

    Litwa energetyczną wyspą - 6.06
  16. SAMOCHÓD ELEKTRYCZNY

    Kurs Tesla Motors bije rekordy - 6.06
  17. WINDSOROWIE DAJĄ ZAROBIĆ

    Macallan The Queen`s Diamond Jubilee - 6.06
  18. KRONIKA BYWALCA

    To the Queen - 24.06
  19. RYNEK FARMACEUTYCZNY

    Powrót na ścieżkę wzrostu - 5.06
  20. NIE WSZYSTKO ZŁOTO CO SIĘ ŚWIECI

    LBMA kluczem do udanej inwestycji - 5.06
  21. ZAKAZ HANDLU W NIEDZIELE

    Główne grzechy na chłodno - 3.06
  22. POLSKA AGENCJA PRASOWA

    7 dni gospodarka - 3.06
  23. STABILNOŚĆ FINANSOWA

    Upaństwowienie długów - 3.06
  24. BILL COSBY:

    Mam 83 lata i jestem zmęczony - 3.06
  25. DECYDENT SNOBUJĄCY

    Piątek, 28.06 – Cyniczna zagrywka
  26. SZTUKA MANIPULACJI

    Skala czytelności wykrętu - 3.06
  27. SIŁA POLITYKI

    Azyl na równiku - 28.06
  28. I CO TERAZ?

    Jedno oświadczenie, jedna rada - 24.06
  29. FILOZOFIA I DYPLOMACJA

    Trzy zardzewiałe okna na świat - 18.06
  30. LEKTURY DECYDENTA

    Czas celebrytów - 18.06
  31. ZAGROŻENIE DLA POLSKI

    Rosnący dług publiczny - 3.06
  32. BIBLIOTEKA DECYDENTA

    Szybkobiegacze monopoliści - 21.06