Czy można sobie wyobrazić, by człowiek ścigany przez prawo został wiceprzewodniczącym Bundestagu? Pytanie zadał mi student jednej ze szkól dziennikarskich, gdzie mówiłem o pracy korespondenta w Niemczech. Nie zdążyłem odpowiedzieć, gdy inny słuchacz zapytał, czy taki człowiek mógłby w ogóle zostać deputowanym do Bundestagu. – Trudno mi to sobie wyobrazić – odparłem. – To ja wycofuję pytanie – oświadczył na to pierwszy student i niemal jednym tchem wyrzucił z siebie: – Nasza demokracja jest chora. – Diagnozę nagrodziły oklaski.

Później padły pytania o zdrową – czyli niemiecką – demokrację. Czy jest ona absolutnie zdrowa – nie podejmuję się powiedzieć. Co pewien czas na światło dzienne wypływają skandale i skandaliki z udziałem polityków o mniej lub bardziej znanych nazwiskach. Konsekwencją jest na ogół dymisja. Minister gospodarki ustąpił, ponieważ w swoim czasie, w listach do koncernów handlowych, zachwalał wynalazek pomysłu szwagra: żeton zastępujący monetę w wózkach w supermarketach. A wiceminister spraw wewnętrznych odszedł, bo jego podwładny przekazał dziennikarzowi tajne papiery. Polityk nie wiedział o tym, ale zwolnił fotel – odpowiedzialność polityczna zobowiązuje. To jest bodaj najczęstszy powód dymisji w Niemczech. Co uczynił Marian Krzaklewski, gdy na jaw wyszło, że jego kampanię prezydencką “finansowali”, nie wiedząc o tym, abonenci TP S.A.? Odparł, że to nie jego sprawa. Winnych należy szukać w sztabie wyborczym!

Odpowiedzialność polityczna i honor zdają się być u nas jak kwiatek przy demokratycznym kożuchu. Z trybuny sejmowej można nawymyślać posłom, że nie nadają się do pasienia krów – najwyżej gęsi. Na to reakcji nie ma, jakby to tylko deszcz padał. Drwiny z państwa zaczynaj się wówczas, gdy łamanie prawa lub co najmniej wątpliwy stosunek do niego przestaje być przeszkodą w przejmowaniu godności parlamentarnych i sądowych. W Niemczech raczej nie do pomyślenia jest dyskusja o ewentualnym uchyleniu immunitetu poselskiego w sytuacji, gdy organy sprawiedliwości kierują zarzuty – lub choćby podejrzenia – wobec deputowanego X. On sam zrzeknie się immunitetu, by jak najszybciej wyjaśnić okoliczności sprawy. Jeśli nie uczyniłby tego z nieprzymuszonej woli, to musiałby to uczynić pod presją swej partii. Bo i jej reputacja byłaby przecież wystawiona na szwank. Wpisanie na listę kandydatów do Bundestagu ludzi z bagażem spraw sądowych nie kalkuluje się już choćby z przyczyn taktycznych, z obawy o utratę wiarygodności. Partia, która poważyłaby się na taki krok, dostarczyłaby przeciwnikom kapitału do łatwego zbijania zysków politycznych.

Inne podpory niemieckiej demokracji to stabilne partie, taka też gospodarka i rozwinięte struktury społeczeństwa obywatelskiego. Przez dziesięciolecia pojawiły się w Bundestagu zaledwie dwa nowe ugrupowania. Partię Zielonych zrodził duch czasu, który ją pewnie też pogrzebie. Program nowatorskiej formacji ekologicznej przejęły inne partie, ona poniekąd spełniła swą misję. Partia Demokratycznego Socjalizmu, od trzech kadencji w Bundestagu, jest produktem historycznym, powstałym po upadku NRD i rozwiązaniu honeckerowskiej SED. Rzeczona PDS może liczyć na elektorat stały, choć w praktyce ograniczony do nowych landów. Poza tym, jak za Adenauera, w parlamencie są chadecy, socjaldemokraci i liberałowie. To oni utworzyli wspólny front i odparli wszystkie ofensywy mniej lub bardziej faszyzujących partii. Potwierdziły się słowa Willy Brandta: “Demokracja nie jest czymś danym raz na zawsze. Trzeba jej bronić każdego dnia”.

Stabilny układ partyjny stanowi rękojmię stabilnego parlamentu. Ostatnie wybory do Sejmu pociągnęły za sobą wymianę blisko dwóch trzecich składu tego gremium. Elekcja parlamentarna w Niemczech zapewnia całkiem nowy mandat najwyżej co dziesiątemu deputowanemu. Poziomu wahań zaufania do partii nie trzeba mierzyć sejsmografem – groźba politycznego trzęsienia ziemi nie występuje. W Rzeczpospolitej ruchy tektoniczne mocno dają znać o sobie. A sukcesy Stana Tymińskiego i Samoobrony dowodzą, że moda na egzotykę nie przemija.

Im młodsza demokracja, bardziej chwiejny układ sił politycznych, gorszy stan gospodarki, tym większe pole dla matadorów emocji i populizmu. Przemilczmy Leppera. Apele o referendum w sprawie sprzedaży ziemi cudzoziemcom są w obecnej atmosferze dowodem wyższości interesów partykularnych nowej – z deklaracji – proeuropejskiej formacji nad interesem ogólnym. Owszem, Szwajcaria jest przykładem demokracji bezpośredniej, ale o jakich tradycjach! Ale przecież referendum w Niemczech w sprawie euro i poszerzenia Unii Europejskiej oznaczałoby, że Europa nie miałaby wspólnej waluty, a Polska szansy na członkostwo w Unii. A jak silne były naciski, by “naród się wypowiedział”! Znów odwołam się do słów Kanta: “Polityka jest sztuką kierowania ludźmi. Nie tam dokąd chcą iść lecz tam, dokąd iść powinni”.

Michał Jaranowski