W Polsce brakuje rozróżnienia pomiędzy usankcjonowanym prawnie
lobbingiem a korupcją. Takiego rozróżnienia nie ma też w praktyce.
Szczególną pozycję zdobyły natomiast niektóre grupy nacisku.

Kryteria umiejscowienia systemowego i branżowego rozwoju lobbingu można także odnieść do Polski. Przy porównaniach z lobbingiem na Zachodzie trzeba jednak uwzględniać jego szczególne uwarunkowania, jakie z jednej strony określa głównie dziedzictwo socjalizmu państwowego, a z drugiej – specyfika transformacji ustrojowej, przejście do gospodarki rynkowej i liberalnej demokracji.

Przesłanki historyczne i ustrojowe tej transformacji, jak niedorozwój instytucji demokratycznych i słabość społeczeństwa obywatelskiego, wytworzyły w Polsce specyficzną asymetrię grup nacisku. Jednym z jej aspektów jest dominacja zawodowych i branżowych grup nacisku, w znacznej mierze zakorzenionych w strukturach poprzedniego ustroju przy równoczesnej słabości grup nacisku sprzyjających reformom rynkowym i demokracji politycznej.

W filozofii politycznej sytuacja ta przekłada się na współistnienie w dyskursie publicznym dwóch konkurencyjnych koncepcji lobbingu: teorii grup nacisku odwołujących się do liberalnych teorii anglosaskich oraz reprezentacji partykularnych interesów. To drugie podejście kojarzy lobbing głównie z nadużyciami władzy, jej wykorzystywaniem dla prywatnych lub grupowych korzyści, często sprzecznych z interesem publicznym. Na rzecz takiej interpretacji w znacznej mierze przemawia również praktyka systemu rządów i systemu partyjnego.

System rządów w Polsce po 1989 r. charakteryzuje duża zmienność reguł gry, znacząca personalizacja władzy i swoista “instytucjonalizacja nieodpowiedzialności”, która łączy zanik obywatelskiej kontroli z partyjną “kolonizację państwa” sprzyjającą poczuciu bezkarności oraz obniżaniu się autorytetu władzy publicznej. Z kolei słaby system partyjny, wyróżniający się niestabilnością (charakterystyczną zwłaszcza dla ugrupowań centroprawicowych) i ograniczonym zapleczem kadrowym, sprzyja wytwarzaniu się wielu patologicznych zależności pomiędzy warstwą polityków a grupami interesów. Umacnia się praktyka “państwa partyjnego” w którym poufne porozumienia pomiędzy elitami politycznymi i gospodarczymi lobbies stają się podstawą koalicji redystrybucyjnych preferujących interesy wybranych grup społecznych ulokowanych w strukturach władzy lub tworzących jej bliskie zaplecze.

Jak pokazują badania empiryczne, lobbing w Polsce przybiera często postać sieci nieformalnych powiązań poprzez które wspólne interesy przenikają się z kontaktami towarzyskimi. Typowymi sposobami wywierania wpływu jest wykorzystywanie osobistych znajomości, ułatwianie kariery i wzajemność usług. Nierzadko mają one charakter korupcyjny lub korupcjogenny. W konsekwencji społeczny odbiór lobbingu jest bardzo ambiwalentny. Świadomości potrzeby jego istnienia w demokratycznym społeczeństwie towarzyszy duża krytyka i podejrzliwość oraz skojarzenia z nadużyciami władzy i korupcją. Taką percepcję wzmacnia też niejawność działania wielu grup nacisku oraz szeroki negatywny oddźwięk medialny wielu działań lobbystycznych. Tego rodzaju konotacje znajdują odzwierciedlenie także w języku potocznym, w publicystyce, a także w terminologii polskich lobbystów. Przejawem tego zjawiska są m.in. często formułowane pytania typu czym różni się lobbing od korupcji. Pojawiają się również próby “polonizacji” tego pojęcia, zastępowania go np. określeniem “rzecznictwo interesów”, co po części motywowane jest chęcią neutralizacji wątpliwych skojarzeń za pomocą zmiany nazwy.

Z kolei branżowe mierniki lobbingu w Polsce wskazują, że pod względem profesjonalizacji znajduje się on na wczesnym etapie rozwoju. Obroty firm świadczących tego rodzaju usługi nie są znane. Nie został opublikowany żaden ranking działających w Polsce firm lobbystycznych, co może świadczyć o płytkim rynku lub niechęci do ujawniania danych, w tym obrotów.

Zmieniają się jednak wzory działania grup nacisku i lobbystów. Nową tendencją jest przechodzenie od “lobbingu amatorskiego” do “lobbingu profesjonalnego”. Ukształtowały się już pewne nowe formy lobbingu instytucjonalnego (uprawianego np. przez niektóre organizacje biznesu) oraz lobbingu korporacyjnego, prowadzonego zwykle przez duże firmy. Współistnieją one z wzorcami działań roszczeniowych odwołujących się do tradycji związków zawodowych z lat 80. Skrajnym wariantem takich zachowań są wychodzące często poza granice prawa i cywilizowanej kultury politycznej działania liderów “Samoobrony”.

Miernikiem wczesnego etapu rozwoju lobbingu w Polsce jest również brak środowiskowych organizacji skupiających profesjonalistów. Nieco lepsza jest sytuacja w edukacji i szkoleniach. Podobnie jak na Zachodzie, zagadnienia związane z lobbingiem najczęściej znajdują się w programach studiów public relations, marketingu oraz organizacji i zarządzania. Niekiedy prowadzone są zajęcia wyodrębniające lobbing spośród innych przedmiotów w programie studiów. Są one umieszczane w ramach studiów podyplomowych, a także studiów dziennych. W Warszawie wykłady i warsztaty na temat lobbingu są realizowane m.in. w Podyplomowym Studium PR IFiS PAN, ISNS UW i Centrum Prywatyzacji oraz w ramach studiów europejskich SGH. Jest to również przedmiot prac semestralnych, licencjackich i magisterskich oraz rozpraw doktorskich. Poza instytucjami akademickimi działalność szkoleniową w tym zakresie zainicjowała i prowadziła grupa osób skupiona wokół USAID/GEMINI, a także Polskiej Fundacji Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw.

Publikacji na temat lobbingu ukazało się w Polsce niewiele. Część z nich ma charakter niskonakładowy (materiały z konferencji, opracowania Kancelarii Sejmu itp.). Wyjątek stanowią pionierskie opracowania USAID/GEMINI: Sztuka lobbyingu w Polsce i Organizacje członkowskie biznesu. Wydana została również praca Lobbing. Sztuka skutecznego wywierania wpływu. Ostatnio pojawiają się także prace na temat lobbingu w instytucjach UE. Częściej wydawane są inne użyteczne opracowania zawierające m.in. metody i techniki PR, marketingu, zastosowania psychologii społecznej, socjologii, teorii komunikacji, etyki biznesu. Niewiele jest jednak opracowań na temat “technicznych” aspektów działań grup interesu: marketingu politycznego i medialnego, organizacji i zarządzania kampaniami nacisku lub taktyk efektywnych działań. Pierwszym pismem podejmującym tę problematykę jest miesięcznik “Decydent. Pismo lobbingowe”.