SUKCESY

1. Utrzymanie wzrostu gospodarczego w czasie ogólnoświatowej recesji

Polska będzie jedynym krajem w UE, który osiągnie w 2009 r. wzrost gospodarczy. Prognozowana roczna realna stopa wzrostu PKB w Polsce w 2009 r. wg różnych szacunków wyniesie od 1.5 do 2,0 %, podczas gdy średnia dla strefy euro wynosi – 4,2%. Niektórzy sąsiedzi Polski zanotują w bieżącym roku rekordowe spadki PKB (wg prognozy MFW): Niemcy o 5,3%, Czechy o 4,3%, Słowacja o 4,7%, Litwa i Łotwa – po 18%,  Rosja o 7,5%.

Utrzymanie wzrostu PKB w Polsce zawdzięczamy kilku czynnikom: deprecjacji złotego w stosunku do euro i dolara w końcu 2008 i w pierwszym kwartale 2009 roku, która doprowadziła do silnego zmniejszenia importu do Polski (wzrost eksportu netto bezpośrednio poprawił dynamikę PKB), a także ekspansywnej polityce fiskalnej rządu. Przyspieszony wzrost wydatków budżetowych przy cięciach podatkowych i w składkach rentowych podtrzymały konsumpcje krajową i ułatwiły wykorzystanie środków europejskich oraz przyspieszenie  inwestycji infrastrukturalnych.

Pozytywna dynamika PKB zapobiegła jednocześnie niekontrolowanemu wzrostowi bezrobocia (poziom zatrudnienia w 2009 w istocie został w Polsce zachowany na rekordowym poziomie 16 mln osób). 

2. Lepsze wykorzystanie środków europejskich

Efektywne – oznacza wybór i realizację projektów o największej wartości dodanej, a skuteczne – to zgodne z zaplanowanym harmonogramem.

Efektywności wykorzystywania środków UE sprzyjają działania MRR: weryfikacja kryteriów wyboru projektów, systematyczna analiza barier, modyfikacja zasad zabezpieczeń i wprowadzenie zaliczek dla przedsiębiorców, zwiększenie elastyczności programów centralnych.

3. Przełom w infrastrukturze

W 2009 roku doczekaliśmy się prawdziwego przełomu w realizacji inwestycji infrastrukturalnych: w szczególności  w realizacji programu budowy autostrad oraz inwestycji związanych z EURO 2012. Odbyło się to dzięki usprawnieniu procedur (decyzji środowiskowych, wywłaszczeń, przetargów), wyznaczeniu wreszcie granic obszarów chronionych Natura 2000 i lepszemu wykorzystaniu środków z Unii Europejskiej. Przy czym ceny budowy w 2009 roku spadły przeciętnie o 1/3. 

4. Zachowanie stabilności systemu finansowego

Reakcja rządu we współpracy z NBP na destabilizację światowego rynku finansowego w ostatnim kwartale 2008 roku była właściwa – ustabilizowała pozycję polskiego systemu bankowego, zapewniając mu dostateczną płynność. Polskie banki nawet przez moment nie były zagrożone, a większość z nich, po zatrzymaniu zysków, poprawiła swoje wskaźniki bezpieczeństwa. Także kontrowersyjny problem opcji walutowych znalazł w 2009 roku właściwe rozwiązanie, zgodne z zasadami państwa prawa.

Utrzymaniu zaufania środowisk finansowych w 2009 roku sprzyjał także sposób  przeprowadzenia nowelizacji budżetu, niezbędnej ze względu na dezaktualizacje założeń makroekonomicznych. Przeprowadzono ja w dobrym momencie, czyli po uspokojeniu sytuacji na rynku finansowym.

Polska, obok Czech, Słowacji i Słowenii, utrzymała swoje ratingi wiarygodności finansowej  w 2009 roku. Pozostałym krajom regionu Europy Środkowej i Wschodniej, nie wyłączając Rosji, międzynarodowe agencje ratingowe wielokrotnie obniżały oceny. To skutkuje natychmiastowym pogorszeniem się warunków uzyskiwania finansowania na rynkach międzynarodowych lub utrudnieniem dostępu do nich.

5. Ograniczenie transferów

W 2009 roku spowolniony został transfer dochodów wypracowanych w rentownych sektorach gospodarki do sektorów o niższej rentowności, co zawsze oznacza nieracjonalną alokację kapitału, hamuje modernizację i wzrost gospodarki. Pod presją UE ograniczyliśmy subsydiowanie trwale nierentownych przedsiębiorstw, np. stoczni. Rząd nie ugiął się pod presją związków zawodowych, które pod pretekstem kryzysu domagały się dotacji dla słabych przedsiębiorstw.

Uwagę trzeba zwrócić jednak na fakt, że utrzymywanie przywilejów emerytalnych rolników i górników oznacza ukryty transfer pieniędzy publicznych do tych dwóch sektorów gospodarki. Dotacje do emerytur rolników nie ulegną zmniejszeniu i nadal będą hamowały proces przechodzenia osób pracujących w rolnictwie do bardziej produktywnych sektorów. Można więc stwierdzić, że tam gdzie presja UE była silna, udało się ograniczyć subsydiowanie przedsiębiorstw.

PORAŻKI

1. Pogłębienie nierównowagi finansów  publicznych

Osłabienie gospodarcze w 2009 roku w sposób istotny zmniejszyło wpływy do budżetu państwa. Wspieranie wzrostu gospodarczego poprzez ekspansywną polityką fiskalną także ma swoją cenę. Dzisiaj stoimy przed bardzo poważnym zagrożeniem dla finansów publicznych (w 2010, a najpóźniej w 2011 roku dług publiczny może przekroczyć ustawowy próg 55% PKB). Problem finansów publicznych będzie się pogłębiał w kolejnych latach, jeśli nie będą podjęte poważne reformy. Złudna jest nadzieja, że wyjście z dużego deficytu i zadłużenia będzie możliwe tylko dzięki większej dynamice wzrostu gospodarczego, bez znaczącego ograniczenia wydatków publicznych.

„Polska w niebezpieczny sposób zwiększa dług publiczny, bo o wiele więcej niż oficjalny deficyt kasowy zwiększą się potrzeby pożyczkowe państwa. Rynki finansowe reagują dotąd spokojnie, ale ryzyko znacznych zaburzeń na rynkach długu publicznego i walutowym z tego powodu istnieje nadal. Zmniejszyć je wydatnie może przyjęcie wiarygodnej ścieżki, pokazującej jak Polska zamierza ograniczyć deficyt całego sektora finansów publicznych w najbliższych latach. Dopiero temu towarzyszyć może zmiana definicji długu publicznego – chociażby poprzez wyłączenie wartości obligacji skarbowych w portfelach OFE. Taka zmiana dałaby Polsce kilka lat oddechu na przeprowadzenie zasadniczej reformy finansów publicznych i zrównoważenie budżetu, z uwzględnieniem fazy cyklu  koniunkturalnego” – uważa Henryka Bochniarz, prezydent Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych Lewiatan.

Oczywiście, zmiana definicji długu publicznego nie wpłynie w żaden sposób na wielkość deficytu sektora publicznego w ujęciu ESA95, obowiązującym przy ocenie wypełnienia kryteriów fiskalnych Traktatu z Maastricht. W każdym wypadku może on wzrosnąć z 6,3% PKB w 2009 r. do około 7% PKB w 2010 roku.

2. Brak wymiernych działań dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego

W 2009 roku nadal nie doczekaliśmy się wdrażania, ani nawet sformułowania długookresowej polityki zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego Polski (zarówno w dziedzinie dywersyfikacji dostaw gazu, połączeń sieci gazowej z siecią europejską, budowy gazoportu, zapewnienia długookresowej stabilności dostaw ropy naftowej (vide problemy Orlenu na Litwie, plany Rosji rezygnacji z rurociągu „Przyjaźń”), programu budowy energetyki jądrowej brakuje nie tylko wymiernych działań, jak również  rozstrzygnięć na poziomie organizacyjnym i decyzyjnym).

Restrukturyzacja państwowego sektora elektroenergetycznego i węglowego, niezbędna dla zwiększenia inwestycji i modernizacji tego sektora, a tym samym kluczowa dla zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, przebiega zdecydowanie zbyt wolno. Niejasności wokół implementacji Dyrektywy o Europejskim Systemie Handlu Emisjami (EU ETS) powodują rosnącą niepewność funkcjonowania wśród przedsiębiorców, a w konsekwencji wstrzymywanie niezbędnych działań inwestycyjnych. Sytuacje pogłębia brak ustawy o efektywności energetycznej, która powinna stymulować przedsiębiorców do oszczędzania energii, a tym samym obniżać bilans emisji gazów cieplarnianych Polski.

3. Niejasność w działaniach na rzecz wejścia do strefy euro.

W październiku 2008 roku, tuż przed najostrzejszą fazą światowego kryzysu finansowego (upadki banków w USA i Europie Zachodniej, zagrażające bezpieczeństwu światowego systemu finansowego), rząd po raz pierwszy ogłosił datę zamierzonego wprowadzenia euro – 2012 rok. W tym czasie Polska tylko minimalnie nie spełniała dwóch z pięciu warunków z Maastricht: wielkości deficytu budżetowego w relacji do PKB oraz wysokości inflacji. Nie spełnione było także kryterium prawne – kontrowersyjna politycznie konieczność nowelizacji konstytucji w zakresie roli NBP.

Obecnie Polska nie spełnia już żadnego z pięciu nominalnych kryteriów akcesji do strefy euro. Szczególnie wysokość deficytu budżetowego nie pozostawia nadziei na zbliżenie do strefy euro w ciągu najbliższych lat. Od czerwca 2009 roku ponownie objęto nas  europejskim reżimem postępowania w sprawie nadmiernego deficytu. Zaktualizowany średniookresowy program konwergencji ma być przedstawiony Unii w I kwartale 2010 roku. Teraz tkwimy w niepewności co do perspektyw przyjęcia euro przez Polskę.

4. Trudność w przyspieszeniu prywatyzacji

Rząd ogłosił latem 2009 roku zmodyfikowany program prywatyzacji (jeszcze bardziej ambitny niż program z 2008 roku), ale realizuje go zbyt wolno, nawet biorąc pod uwagę znaczące pogorszenie warunków sprzedaży przedsiębiorstw w wyniku światowego kryzysu gospodarki i zmniejszonej skłonności do inwestycji.

Niska produktywność i niskie inwestycje należących do państwa przedsiębiorstw hamują wzrost całej gospodarki. Dodatkowo istnienie państwowych przedsiębiorstw zakłóca funkcjonowanie rynków, np. energetycznego i kolejowego, na których państwo jest jednocześnie właścicielem i regulatorem, czyli graczem i sędzią. Ponadto, wpływy ze sprzedaży państwowych przedsiębiorstw mają zmniejszyć potrzeby pożyczkowe państwa narastające szczególnie szybko w wyniku spowolnienia gospodarki.

Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych Lewiatan