Ta książka jest właśnie biografią generała, obejmującą jego całe życie, a zwłaszcza służbę w PRL. Rozpoczął on karierę jeszcze w złowieszczej Informacji Wojskowej, wywodzącej się z radzieckich organów bezpieczeństwa wojskowego. Kiszczak nie miał ogólnego wykształcenia, ale od razu przyjęto go do wojska, do którego zgłosił się w charakterze ochotnika, a konkretnie, został słuchaczem Oficerskiej Szkoły Polityczno-Wychowawczej w Łodzi, zgodnie z ówczesną zasadą: „Nie matura, lecz chęć szczera, zrobi z ciebie oficera”.  Potem uczył się w innych szkołach wojskowych, np. w Akademii Sztabu Generalnego, jednakże wykształcenia ogólnego nie uzupełnił nigdy. Służbę w Informacji Wojskowej, czyli w wojskowej służbie bezpieczeństwa, pełnił przez wiele lat; w książce dokładnie opisano funkcjonowanie tej antypolskiej służby oraz jej działania zarówno w polskim środowisku wojskowym jak i jej walkę ze zbrojnym podziemiem a także z przeciwnikami politycznymi PPR.

Potem działalność Czesława Kiszczaka w Polskiej Misji Wojskowej w Londynie i jego rola w ściąganiu do kraju oficerów i żołnierzy armii gen. Andersa. Ich nazwiska zasilały archiwa Informacji Wojskowej, a oni sami nierzadko lądowali w kazamatach wojskowej lub cywilnej bezpieki. Ich katami byli z reguły oficerowie narodowości żydowskiej, natomiast nadzorcami katów byli oficerowie radzieccy, przebrani w polskie mundury.

Po październiku 1956 roku Główny Zarząd Informacji został przemianowany na Wojskową Służbę Wewnętrzną; ten etap kariery gen. Kiszczaka też został omówiony w książce, z uwzględnieniem nowej formy działania czyli wywiadu ofensywnego. Autor w pewnym sensie wykpiwa ten rodzaj działalności jako niezbyt potrzebny, ale jednocześnie wskazuje na spektakularne ucieczki na Zachód polskich oficerów z kraju, a głównie z wywiadu wojskowego i przeważnie pochodzenia żydowskiego. Pisze też o powiązaniach polskich oficerów z zagranicznymi służbami specjalnymi, a niewielką liczbę polskich lotników, walczących w Wietnamie z USA nazywa polskimi najemnikami wojskowymi.

Pisze o wydarzeniach marcowych 1968 roku w wojsku oraz o interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, oczywiście w kontekście udziału gen. Kiszczaka i podległych mu jednostek w tych wydarzeniach, także roli, jaką w nich odegrał dobrze znany autorowi Główny Zarząd Polityczny WP. Potem o roli macierzystej WSW Kiszczaka w wydarzeniach grudniowych 1970 roku; generalnie o sytuacji w Polsce w latach 1970-80, wreszcie o pracy Kiszczaka na stanowisku szefa Zarządu II Sztabu Generalnego czyli wywiadu wojskowego, określanego prze autora mianem „salonu mundurowych gogusiów”. Dzięki proweniencji wojskowej autora, czytelnik ma możliwość dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy o tej strukturze, m.in. o szkoleniach oficerów wywiadu wojskowego PRL w Związku Radzieckim.

I wreszcie, pojawienie się na polskiej scenie politycznej „Solidarności”, ogłoszenie stanu wojennego, sprawa pułkownika Kuklińskiego, zamordowanie ks. Jerzego Popiełuszki, rozmowy w Magdalence, negocjacje „okrągłego stołu” (które autor nazywa „okrągłoblatowymi”) i w końcu, utrata władzy przez PZPR w 1989 roku. Ciekawe, że w książce prawie nie ma nic o wydarzeniach związanych z powstaniem „Solidarności” w sierpniu 1980 roku, pierwsze relacje o tym okresie pochodzą dopiero z listopada 1980 roku. W tym okresie gen. Kiszczak zostaje ministrem spraw wewnętrznych i prawą ręką generała Wojciecha Jaruzelskiego. Przy okazji warto wyjaśnić, że ambasadorem ZSRR w Warszawie był wówczas rzeczywiście Aristow, ale Borys. Awierkij Aristow, o którym pisze autor, był wprawdzie ambasadorem ZSRR w Warszawie, jednakże w latach 1961-1971.

Mało kto lubi szefa tajnej policji i nie można wymagać od autora, by polubił Kiszczaka. Jednakże książka byłaby z pewnością lepsza, gdyby jej język był bardziej parlamentarny, pozbawiony rozbudowanych inwektyw oraz gdyby wnioski autora nie były zbyt często oparte wyłącznie na osobistych przypuszczeniach.

Mimo tych uwag, zaletą książki jest obfita dokumentacja, która uzmysławia czytelnikowi meandry wojskowych sił bezpieczeństwa. Przyjęta metoda świadczy również o tym, że autor „zna wojsko doskonale” i tę wiedzę stara się przekazać czytelnikom.

                                                                                              Jacek Potocki

Lech Kowalski, „Cze.Kiszczak. Biografia gen. broni Czesława Kiszczaka”. Wydawnictwo „Zysk i S-ka”, Poznań 2015