Nicolo Machiavelli spisał spostrzeżenia z historii Rzymu Liwiusza, a Roberto Gervaso w zbeletryzowany sposób nakreślił papieską „Rodzinę Borgiów”. Wszędzie zdrady, intrygi, trupy. Doskonała inspiracja dla współczesnej polityki. Nic dziwnego, że literatura roi się od fikcji opisanej na podstawie realiów, aczkolwiek nieco udramatyzowanych.

Znani na całym świecie – 9.03

Jest to książka o tzw. lwowskiej szkole matematycznej, a w rzeczywistości o polskich matematykach światowej sławy. Na kartach jej przewijają się postaci Stefana Banacha, Hugona Steinhausa, Stanisława Ulama, Stanisława Mazura, Antoniego Łomnickiego i innych genialnych polskich matematyków. Wprawdzie oni działali i tworzyli w okresie międzywojennym, ale ich wkład do światowej nauki jest ponadczasowy. Mówi się o nich do dzisiaj, jako o polskiej szkole matematycznej, a wówczas określało się ich mianem lwowskiej szkoły matematycznej. Bo geniusze ci pracowali na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, a prywatnie prowadzili prawie codziennie bardzo ważne dysputy naukowe przy stoliku we lwowskiej kawiarni „Szkocka”, przy Placu Akademickim 9.

W książce jest wiele słów o tych naukowych seansach, z których jeden trwał nawet 17 godzin. W ich trakcie rozwiązywano problemy matematyczne (mówiło się wówczas: „problematy”), często nierozwiązane od stuleci oraz tworzono nowe. Postacią szczególnie wybitną był Stefan Banach i wiele matematycznych pojęć jest związanych właśnie z jego nazwiskiem. 

Autor przedstawia w książce życie i twórczość lwowskich matematyków, ich problemy zawodowe i prywatne, a życie to nie było raczej łatwe, gdyż uczeni nie otrzymywali zbyt wysokiego wynagrodzenia, a przecież mieli rodziny, które musieli utrzymać. Wielu z nich było Żydami, co budziło niechęć w środowisku. Przy okazji, autor w bardzo delikatny sposób podejmuje próbę wyjaśnienia, dlaczego właśnie polscy Żydzi tak wielką rolę odegrali w matematyce.

W zakończeniu książki przytacza on opinię profesora Abrahama Goetza, absolwenta Uniwersytetu Wrocławskiego, który stwierdził: „My Żydzi mamy za sobą parę tysięcy lat studiowania Talmudu, a to wymaga takiego samego nastawienia umysłu, jak matematyka”. Przy tym autor, Mariusz Urbanek, przyznaje, że żydowscy matematycy nie kryli swej wyższości twierdząc, iż jeśli goje na coś wpadli (a Banach był przecież gojem), to Żydzi potrafią to zrobić lepiej.

Niezwykle interesujące są wątki związane ze Stanisławem Ulamem, który z Lwowa trafił do USA, gdzie uczestniczył w projekcie „Manhattan” i wniósł niekwestionowany wkład w powstanie amerykańskiej bomby atomowej, a potem bomby wodorowej. To Ulam podpowiedział amerykańskiemu prezydentowi, że ekspansja człowieka w kosmosie powinna się zacząć od lądowania na księżycu. Ważne są również opisy lwowskiego życia naukowego przed wojną, gdzie matematycy tworzyli dość hermetyczne środowisko.

Autor nie pominął dość dwuznacznej roli, odegranej przez kilku wybitnych lwowskich matematyków po zajęciu polskich kresów, w tym Lwowa, przez ZSRR. Zresztą, wkraczającą do Lwowa Armię Czerwoną najbardziej entuzjastycznie witali Żydzi. Stanisław Mazur, np. został deputowanym do Zgromadzenia Ludowego Zachodniej Ukrainy i głosował za uchwałą o przyłączeniu zajętych polskich ziem do ZSRR. Po wojnie zajmował najwyższe stanowiska w administracji naukowej kraju.

Stefan Banach, który był legendą dla radzieckich matematyków, starał się w czasie wojny pomagać Polakom pod okupacją ZSRR. Niestety, w styczniu 1945 r. zdiagnozowano u niego raka płuc. Genialny matematyk zmarł 31 sierpnia 1945 r. Nazwisko „Banach” jest drugim po Euklidesie najczęściej przywoływanym nazwiskiem w światowej matematyce.

Mariusz Urbanek, po kilku bardzo udanych publikacjach biograficznych, wydał kolejne dzieło, które czyta się, jak powieść sensacyjną. Pozostaje tylko zazdrościć „Iskrom”, że mają takiego twórcę.

                                                                                               Jacek Potocki

Mariusz Urbanek, „Genialni. Lwowska szkoła matematyczna”. Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2014