Niezwykła cywilizacja – inne etapy rozwoju historycznego, nieznane nam struktury społeczne, tradycje i życie religijne różniące się od form i idei chrześcijańskich. Od XVI wieku trafiały do niej elementy kultur Zachodu, które małymi krokami wpływały na chiński świat. Niebezpieczne to było zderzenie, bo Zachód brał z Chin i Azji Wschodniej to, co Zachodowi było potrzebne i obracał chińskie zdobycze przeciwko Chinom.

Cywilizacja konfucjańska a cywilizacja zachodnia – to dwa różne, niekompatybilne światy. I to Krzysztof Gawlikowski pokazuje. Pokazuje też, co zderzenie z zachodnią cywilizacją, która uważała się za uniwersalną, dało Azji Wschodniej.

Wskazuje obszary, na których cywilizacja zachodnia odcisnęła swoje piętno, ale nie aż tak bardzo i tak szybko, jak sobie to wyobrażano na Zachodzie. W żadnym z ogarnianych przez Zachód obszarze nie powstała demokracja w zachodnim stylu. Nawet bardzo „zachodnia” Japonia zachowała konfucjańskie idee we wszystkich sferach życia.

Przez moment był taki okres, kiedy globalizacja i komunikacja internetowa wydawały się zmieniać kultury Azji. Sama tego doświadczyłam, spędzając w Azji Wschodniej ponad 8 lat. Widziałam, jak wykształceni Japończycy dostosowywali się do kultur europejskich, kiedy tam przebywali z różnych powodów, a po powrocie do Japonii szybko zakładali yukatę. Taki symbol japońskości. Gawlikowski pisze, że nadmiar bodźców obcych rodzi „natywizm”. To powrót do korzeni i tradycji własnej kultury, w myśl hasła – „wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej”.

Po latach walk i upokorzeń Azja Wschodnia przeżywa renesans swoich kultur i ma przekonanie, że obie cywilizacje są sobie równe. Nie ulega wątpliwości, że obie nadal na siebie wpływają i powodują powolne przemiany społeczno-kulturowe. Nie mają one jednak żadnej wspólnej bazy. Cywilizacja zachodnia powstała na bazie religii, konfucjańska na bazie kultury, a te dwie sfery nie są kompatybilne i dlatego – pisze Gawlikowski – „Europejczykom jest szczególnie trudno zrozumieć cywilizację konfucjańską”. Dotyczy to nawet podstawowych pojęć i koncepcji, bo jak „wytłumaczyć pojęcie sacrum ludziom, w których kulturze nie ma podziału na sacrum i profanum”.  Gdzie święte może być każde drzewo i kamień.

Ta praca pokazuje, że cywilizacja konfucjańska i cywilizacja zachodnia mają wiele punktów stycznych i są w stanie prowadzić ze sobą dialog, jednak pod warunkiem, że nie będą sobie narzucać swoich wartości i nie będą przekonywać, że wyznawane przez nich wartości są uniwersalne. Obie cywilizacje łączą wspólne wartości takie jak lojalność, obowiązek, honor, rodzina. Nie znaczy to jednak, że te wszystkie wartości są tak samo postrzegane. I właśnie to pokazuje Krzysztof Gawlikowski na wielu przykładach.

Jest w tej pracy odpowiedź na wiele pytań – dlaczego w Azji Wschodniej jednostka liczy się mniej niż grupa, dlaczego rodzina ma hierarchiczny charakter, dlaczego wojna nie jest metodą na rozwiązanie sporu, dlaczego silne państwo kieruje życiem całego kraju, dlaczego feng shui odgrywa ważną rolę w życiu i biznesie.

Po tę książkę może sięgnąć każdy, kogo interesują Chiny. I każdy znajdzie tu coś dla siebie: intelektualista – rozważania filozoficzne, jakże odmienne od filozofii Zachodu, zwykły czytelnik – mnóstwo ciekawostek niewystępujących w życiu i obyczajach ludzi Zachodu.

Książka jest ładnie wydana. Piękna okładka – czerwone, symboliczne drzwi otwierające się na to, co za nimi…

I czerwony wcale nie jest tu symbolem komunizmu, ale tradycji. Już od czasów najdawniejszych kolor czerwony uważany był za „życiodajny”. Był kolorem lata, symbolem bogactwa i szczęścia.

Tradycyjny strój ślubny. https://www.newhanfu.com/2955.html

***

Krzysztof Gawlikowski, „Chińskie metamorfozy. Cywilizacja konfucjańska a cywilizacja zachodnia”, Wydawca Zona Zero, Warszawa 2022, s. 840.

 Elżbieta Potocka