Mikropowieść to „Pamiętnik antybohatera” o człowieku, który w czasie II wojny światowej i okupacji robił wszystko, by przeżyć: uchodził za Niemca, a właściwie to został Volksdeutschem, nie angażował się w żadną działalność antyniemiecką. Był typowym oportunistą i żył niejako z boku. Stąd w swoich oczach uchodził za antybohatera.

Już na początku „antybohater” wypowiada się bardzo pozytywnie o Niemcach, walczących we wrześniu 1939 roku przeciwko Polsce, natomiast krytykuje stan i wygląd polskich żołnierzy, broniących Ojczyzny. „Antybohater” odnotowuje kolejne sukcesy Niemców; jednakże w swych rozważaniach przewiduje ich klęskę. Autor pisze też o pobiciu „antybohatera” przez SS-manów, co utwierdziło tego ostatniego w konieczności zapewnienia sobie bezpieczeństwa.

W międzyczasie ratuje syna gospodyni letniska, pomagając w ukryciu jego karabinu, wyciąga z więzienia dozorcę. Utrzymuje przez cały czas bardzo dobre stosunki z okupującymi Polskę Niemcami. Rozmawia przyjaźnie nawet z SS-manem, który go przedtem pobił. Pracuje w niemieckim biurze, którego wpływową postacią jest panna Riemendorf.

Czytelnik ma okazję zaznajomić się z relacjami „antybohatera” o ówczesnej sytuacji międzynarodowej. „Antybohater” wyczuwa nadchodzące zmiany: ma lęki, jest zdenerwowany. Czytelnik dowiaduje się też nieco o życiu „antybohatera”, o jego romansach i problemach. Pisze o zbliżaniu się wojsk radzieckich, o aresztowaniu „antybohatera” przez Niemców i o jego uwolnieniu, dzięki świadectwu dyrektora biura.

Koniec wojny, uczucia „antybohatera” i rozprawa sądowa z jego udziałem, jako oskarżonym o zdradę narodową. „Antybohater” zostaje uniewinniony, wypuszczony na wolność głównie dzięki zeznaniom gospodyni z letniska i dozorcy, którym kiedyś pomógł. „Antybohater” kolejny raz przeżył…

Opowiadanie „Egzekucja w Zoo” przedstawia sytuację w niemieckim ogrodzie zoologicznym pod koniec wojny, którego mieszkańcy (zwierzęta) zostają skazani na śmierć przez niemieckie władze. Bohaterami opowiadania są dyrektor Zoo, Hans Eikene i jego zastępca dr von Reschynsky. Obaj panowie bardzo przeżywają decyzję władz, podjętą pod koniec wojny, nie interesując się wojennymi okrucieństwami, popełnionymi na ludziach. Autor przedstawia ich poplątane myśli.

Wreszcie opowiadanie „Nike”, które dotyczy snu autora, w efekcie którego można pomarzyć o nadziei jakiegoś ratunku, nawet w sytuacji pozornie beznadziejnej.

A wiersze Filipowicza to wspaniała prezentacja walki z totalitaryzmami o wolność myślenia jako „broń szybkiego reagowania” na wszelkie nonsensy i zagrożenia rzeczywistości.

Wreszcie, końcowe posłowie Justyny Sobolewskiej, podsumowujące zawartość tomiku, który jest bardzo pouczającą i potrzebną lekturą.

                                                                                              Jacek Potocki

Kornel Filipowicz. „Pamiętnik antybohatera i inne utwory”. Wydawnictwo „Iskry”, Warszawa 2020, str. 159