Rozpoczyna od biblijnej opowieści o raju i grzechu pierworodnym, która nadała status kobiecie, w wielu systemach do dzisiaj niższy od pozycji mężczyzny. Ocenia też po swojemu klęskę Kartaginy w wojnach punickich, zwłaszcza zaś w bitwie pod Zamą: kultura rzymska pod ich wpływem łagodniała, pozytywnie oddziaływując na świat. Krucjaty: tylko pierwsza z nich była wojną krzyżową, pozostałe to były zwykłe wyprawy łupieżcze: na uwagę zasługuje kontakt prymitywnych, niedomytych krzyżowców z wyrafinowaną kulturą arabską; Europa przejęła liczne arabskie wynalazki, a także ówczesną arabską tolerancję. Stomma uważa, że korzenie dzisiejszego arabskiego terroryzmu sięgają właśnie wojen krzyżowych: obecnie Arabowie odpłacają chrześcijańskiemu światu za krucjaty.

Esej o Joannie d’Arc przybliża czytelnikowi przyczyny konfliktów między Anglią a Francją, a esej o Wilhelmie Tellu wyjaśnia źródła sukcesów szwajcarskiej demokracji i trwających od wieków dobrych stosunków Helwetów z sąsiadami. Stomma pisze historię zawojowania Ameryki Łacińskiej przez hiszpańskich konkwistadorów, stosunkowo łagodną w porównaniu z zajęciem Ameryki Północnej i wymordowaniem Indian przez białych osadników; pisze o narodzinach angielskiej potęgi morskiej za Henryka VIII i o roli pirata Francisa Drake’a, o syberyjskich zapędach Rosji, o historii igrzysk olimpijskich.

Niecodziennie można przeczytać o tym, że ówczesny przewodniczący MKOl, Pierre de Coubertin, dostał od Niemiec Hitlera solidną łapówkę za zgodę na zorganizowanie Olimpiady w Berlinie w 1936 roku, czyli w okresie wzrostu potęgi partii NSDAP.

Wreszcie wojna domowa w Hiszpanii, którą Stomma słusznie uważa za pierwszy etap II wojny światowej: dzięki krętactwu Anglii i Francji można było już wtedy zorientować się, że we wrześniu 1939 roku żadne z tych państw nie przyjdzie z pomocą samotnemu sojusznikowi, czyli Polsce.

Stomma zajął się również trudną i dość delikatną sprawą holocaustu, który został poprzedzony wieloma przypadkami ludobójstwa. Zbrodnie były wymierzone w obcych, a nawoływali do nich zarówno mnisi katoliccy jak i pastorzy protestanccy. Duch antysemityzmu żyje przecież do dzisiaj: niektórzy jeszcze pamiętają, jak w czasie pierwszych wyborów prezydenckich po 1989 roku biskup płocki powiedział, że dysponuje dokumentami, świadczące o katolicyzmie i aryjskości Tadeusza Mazowieckiego od XVII wieku. A co było wcześniej? Tak, Stomma ma rację, że źródłem holocaustu był metafizyczny antysemityzm… I w tym sensie holocaust jest zjawiskiem niedocenionym, według Ludwika Stommy.

Bardzo pouczająca książka, dzięki której widać świat w wielkim przybliżeniu i nieco inaczej, niż twierdzą niektórzy mędrcy.

                                                                                              Jacek Potocki

Ludwik Stomma. „Historie niedocenione”. Wydawnictwo ”Iskry”, Warszawa