Lata młodzieńcze w polskim domu rodzinnym na Litwie. Potem wojna już w radzieckiej Litwie, opanowanej przez towarzyszy ze Wschodu w wyniku Paktu Ribbentrop-Mołotow. Działania NKWD wobec Polaków i zasobniejszych mieszkańców Litwy, przemianowanych na kułaków czyli „wrogów ludu”. Lata wojny radziecko-niemieckiej, w których bohaterska, nacjonalistyczna partyzantka litewska oraz oddziały wojska litewskiego, zorganizowane na wzór armii niemieckiej, walczyły nie tylko z radzieckim okupantem, ale i z litewskimi Polakami, może nawet przede wszystkim, mordując ich bez litości.

Pacewicz obala funkcjonującą legendę: Litwini nie walczyli z Niemcami, powitali ich jako wyzwolicieli spod okupacji radzieckiej, natomiast Niemcy mordowali zarówno Polaków jak i Litwinów równie skutecznie, jak oddziały NKWD. Opis prześladowań Żydów, a ważną rolę w tych prześladowaniach odgrywali sami Żydzi, tworzący grupy parapolicyjne. Wreszcie morderstwa Żydów przez Niemców: Pacewicz opowiada straszne historie. Pobyt w obozie pracy w Gawuciach, gdzie Niemcy nieustannie katowali harujących przy budowie linii kolejowej, więźniów. Potem obóz w Mińsku, w którym już nie było Żydów, gdyż zostali oni wcześniej przez Niemców wymordowani. Działania oddziałów Armii Krajowej i ich starcia z oddziałami litewskimi.

Eugeniusz Pacewicz opisuje wręcz schematyczne, znane później z działalności gen. Iwana Sierowa w Polsce, aresztowania akowców i ich przesłuchania przez NKWD, opisuje też swoją ucieczkę przed wcieleniem do Armii Radzieckiej i wreszcie zaciąg do Wojska Polskiego spod znaku Związku Patriotów Polskich. Tu właśnie na uwagę zasługują opisy działań wojennych „z bliska”, w których uczestniczył ten żołnierz, jak zachowywali się, znajdujący się „po drugiej stronie” żołnierze i cywile niemieccy podczas walk o Bydgoszcz, zdobycia Wału Pomorskiego, forsowania Odry, zdobycia Berlina i pod koniec wojny. Opisy zwyrodniałych zachowań żołnierzy radzieckich, zwłaszcza wobec kobiet.

Eugeniusz Pacewicz nie został przyjęty do Wojska Polskiego w charakterze zawodowego oficera. Miał zbyt małe wykształcenie. Został po wojnie zdemobilizowany. I w końcu książki składa ważne oświadczenie, dementujące opinię obecnych elit, jakoby Wojsko Polskie, które gnało Niemców od Wschodu, było częścią zindoktrynowanej przez Stalina Armii Czerwonej. Wyjaśnia poglądy zwykłych żołnierzy, których głównym i jedynym celem było wyrzucenie z Polski niemieckiego okupanta, a nie oddanie Ojczyzny „Chorążemu Pokoju”. Pisze krytycznie o tym, jak „zdrowe siły”- obecne władze Kołobrzegu, usuwają groby polskich żołnierzy, którzy oddali swe życie, wyzwalając to miasto.
Tę książkę warto przeczytać choćby dla tego oświadczenia.

Jacek Potocki

Eugeniusz Pacewicz, „Byłem żołnierzem”. Wspomnienia Autora przygotował do wydania Tomasz Dej. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza. Warszawa